Wang Xiaoshuai’s So Long, My Son: De tragische impact van de Chinese eenkindpolitiek
In een kroniek die een tijdperk overspant vertelt de Chinese cineast Wang Xiaoshuai het verhaal van een familie geconfronteerd met gevoelens van pijn en rouw versterkt door de eenkindpolitiek van het communistische regime. So Long, My Son is tegelijk een intiem portret van geteisterde individuen en een sociale kritiek van een land in transitie.
Samen met Jia Zhangke (Still Life, Mountains May Depart, Ash is Purest White) en Lou Ye (Suzhou River, Summer Palace) wordt de anno 1966 in Shanghai geboren Wang Xiaoshuang (Bejing Bicycle, In Love We Trust, Chongqing Blues) ingeschreven in de zogenaamde zesde generatie van Chinese filmmakers. Een generatie die met politiek getinte films focust op marginale, eenzame en dolende mensen. Gevat in epische, verschillende tijdsgewrichten overspannende, erg complexe verhalen.
“Door het verhaal over een grote tijdspanne te spreiden kan je onderzoeken hoe individuen veranderen,” vertelde Zhangke in Indiewire, “de samenleving verandert, technologie verandert. De combinatie van die effecten transformeert ons als mens.” Wang Xiaoshuang voegt daar zijn eigen melancholische toon aan toe en kiest er resoluut voor om net zoals tijdens de Culturele Revolutie traditie was vooruit te blikken (in tegenstelling tot de meer futuristische Zhangke en de in het verleden verankerde Ye) maar ook, en daar duikt sociale kritiek op, om terug te blikken naar het verleden. Om nu de fouten van toen te vermijden liet hij zich tijdens de Berlinale (een festival dat hem al twee Zilveren Beren won) ontvallen.
Dat resulteert in een familiekroniek die een intiem drama inschrijft in de politieke geschiedenis van China. So Long, My Son is een labyrintische puzzel die het verstrijken van de tijd, de evolutie van een samenleving en de transformatie van mensen en emoties verstrengelt. Wang Xiaoshuang is minder avant-gardistisch dan Jia Zhangke maar deelt met de regisseur van A Touch of Sin wel thema’s zoals liefde, verlies, isolement en corruptie. In So Long, My Son, het als eerste deel van wat een thuisland trilogie moet worden, duikt ook Jia’s iconisch landschap op. Met name de iconische Drieklovendam in Hubei, een Chinese provincie die sinds de Corona crisis een minder exotische uitstraling heeft gekregen.
Wang Xiaoshuang stapt af van het morele (Chongqing Blues) en het neo-realistische (Bejing Bicycle) drama om een lyrische tragedie melancholisch te kleuren. De emotionele verwarring van de personages wordt in So Long, My Son overgedragen op de kijker via een ingewikkelde narratieve structuur met tijdsprongen en verstrengelende verhalen. Niet toevallig laat de cineast ons vaak kijken van over de schouders van protagonisten die trachten vat te krijgen op hun eigen leven zonder daar altijd in te slagen. We volgen drie uur lang een gezin en een bevriende familie gedurende drie decennia, van 1979 tot 2015, en krijgen zo een kijk op de impact van de Chinese eenkindpolitiek.
Vooral het algemene klimaat, de tijdsgeest en de emotionele gevolgen op individuele levens komen daarbij aan bod. Centraal staan twee gezinnen die samen de revolutionaire omwentelingen van hun land doormaken tot ze gescheiden worden door een tragisch ongeluk. Maar hun zoektocht naar geluk, loutering, vriendschap en liefde loopt parallel. De grote drama’s van de eenkindpolitiek (kindermoord, kinderhandel) worden uit de weg gegaan maar de geslagen wonden en traumatiserende geheimen krijgen wel alle aandacht. Net als de hooggespannen verwachtingen bij elke geboorte van een eerste kind en de sociale druk bij ‘ongepaste’ zwangerschappen. De druk van politiek en economie blijkt immens: privézaken komen in de publieke sfeer terecht terwijl collectieve ontwikkelingen hun stempel drukken op individuele evoluties.
Rode draad door alle gebeurtenissen en transformaties is het gewicht van het verleden, de manier waarop levens blijven bepaald worden door wat achter ons ligt. De sporen van de geschiedenis traceert Wang Xiashuai via een gefragmenteerde narratieve structuur die door zonder tijdsindicatie te springen van het ene tijdvak naar het andere een vreemd soort fusie creëert. Het universum waarin we ondergedompeld worden krijgt immers op deze wijze iets tijdsloos terwijl we tegelijk het verstrijken van de tijd voelen en de transformatie van mens en samenleving zien. We bevinden ons net als de personages ‘in limbo’ tussen vroeger en nu, speurend naar loutering en hoop.
So Long, My Son begint met wat later een traumatische herinnering blijkt. Het beeld van twee jongens, Xingxing en Haohao, die vanop een heuvel naar een meer kijken. De eerste kan niet zwemmen en zijn vriend pusht hem om toch een plons te wagen. We springen dan naar een schijnbaar harmonieuze familiale maaltijd tot we even abrupt terugkeren naar het meer en op afstand getuige zijn van een drama. Een kind is verdronken, wanhopige ouders blijven achter. Die ouders blijken Yaoyun en Liyun te zijn. Jaren later vinden we ze terug in een andere locatie met een rebelse teenager genaamd Xingxing. Is die dan toch niet verdronken? Of gaat het om een andere (adoptie)zoon?
Het blijft lang allemaal onduidelijk en verwarrend. Wanneer we vernemen dat de ouders van Haohao, Haiyan en Yingming, bevriend waren met die van Xingxing en Haiyan als partijverantwoordelijke van de fabriek waar ze werkten de zwangere Liyun tot een abortus diende te dwingen ontstaat een complex kluwen van schuldgevoelens, verdriet, pijn en woede. De spanningen tussen beide families lopen op maar Wang Xiaoshuai serveert ons geen dramatische clash tussen individuen. Die zijn immers de speelbal van politiek en economie. De eenkindpolitiek ligt aan de basis van de tragedie en de economie verplicht de beproefde ouders te verhuizen naar een streek waarvan ze het locale dialect niet machtig zijn. Wat hun isolement vergroot en hun rouwproces verder bemoeilijkt.
De economische en maatschappelijke omwentelingen blijven gevolgen te hebben. Met modernisering en globalisering groeit de kloof tussen rijk en arm en dreigen nieuwe tragedies. Alhoewel terugkeren voor de personages mogelijk en heilzaam blijkt en So Long, My Son hoopvol afsluit, wordt er toch genadeloos afgerekend met cynische machtshebbers en hypocriete ambtenaren. Symbolisch is de scène waarin de fabrieksleider arbeiders die ontslagen worden voorhoudt dat ze zo het algemeen belang dienen. Zijn “we zitten allemaal in hetzelfde bootje” speech klinkt akelig universeel in tijden dat sommige Amerikanen onomwonden stellen dat ouderen bereid zijn zich op te offeren voor de economie.
IVO DE KOCK
SO LONG, MY SON (Di Jiu Tian Chang): regie: Wang Xiaoshuai; China – 2019 – 178′; met Wang Jinchun, Yong Mei, Ai Liya, Qi Xi, Wang Yuan, Du Jiang, Cheng Li; scenario Mei Ah & Wang Xiaoshuai; fotografie Hyun Seok Kim; muziek Dong Yingda; montage Lee Chatametikool; FILM: **** / EXTRA’S: 0; distributie: September.
