Fabrice du Welzs Vinyan: Aangrijpende calvarietocht van een rouwend koppel

Voor zijn tweede langspeler trekt de Waalse cineast Fabrice Du Welz van de Belgische Ardennen naar de Birmaanse jungle, al draait Vinyan net zoals Calvaire om de impact van verlies op de emotionele en geestelijke gezondheid van rouwende mensen. Alleen staan die beproefde ‘dolende zielen’ centraal in dit romantische gruwelverhaal. Terwijl een sublieme Emmanuelle Béart de vrouw introduceert in de zowel hyper- als surreële helletocht.

“Je moet meer Thai zijn” krijgt Paul te horen van Magao, de mysterieuze gids die de Brit en zijn Franse vrouw Jeanne door de Thaise onderwereld voert. Pauls geloof in de almacht van geld, in de rationele maakbaarheid van de wereld, vloekt met de magische oosterse vloedgolf die hem overspoelt. Na het waarschuwingssignaal van de Thaise-met-voorgevoel die haar ogen afwendt van de ‘bezeten’ Jeanne.

Het westerse koppel leeft in Phuket sinds ze er tijdens de tsunami eind ‘04 hun zoon verloren. Jeanne klampt zich vast aan het feit dat Joshua’s lichaam nooit werd gevonden. Ze gelooft dat kinderhandelaars van de chaos na de catastrofe gebruik maakten om hem te ontvoeren. Paul is sceptisch maar houdt te veel van zijn vrouw om haar laatste hoop te vernietigen. Wanneer Jeanne in een documentaire van een hulporganisatie een (onscherp) jongetje met een rode jas ziet (niet de enige link met Roegs Don’t Look Now) ‘weet’ ze dat Joshua ergens in de jungle leeft.

Dat is het begin van een odyssee over water en door de jungle waarin het koppel met gewelddadige ‘blanke’ kinderen en eigen innerlijke demonen kennismaakt. Heel even stevenen we op een ‘waargebeurde feiten’ en ‘bedrogen westerlingen’ scenario af. Maar Vinyan is geen realistisch tv-drama. De beginsituatie wordt door Du Welz slechts fijntjes gesuggereerd; expositie ontbreekt in de met een symbolisch beeld (borrelend water dat rood kleurt) openende film. Hij laat de werkelijkheid vrijwel meteen verglijden naar, en versmelten met, het bovennatuurlijke.

Vinyan is Thais voor ‘spoken’ en ‘dolende zielen’, geesten die evolueren in een dodenrijk van waaruit ze de levenden in verwarring brengen. De vlag dekt de lading. Deze verontrustende film dompelt kijkers en personages onder in een morbide, poëtische, krachtige en hartverscheurende dagdroom. Du Welz schraagt de trip door een apocalyptisch universum – bewoond door doden en levenden – met twee ‘boekensteunen’. Een donker openingsbeeld en een licht slotbeeld (leven en dood), een shot van een fragiel lustobject (Jeanne die uit het water oprijst) en een shot van een krachtige oermoeder (Jeanne die in een zee van ‘aardekinderen’ opgaat).

Ankerpunten die niet beletten dat het rouwende duo ontspoort tijdens een tocht over de grenzen van de waanzin. DOP Benoît Debie (Calvaire) kleeft met zijn camera aan de lichamen (en ogen) van het tweetal en verbindt zowel het gewelddadig stedelijk decor als de mysterieuze jungle met hun psyche. Waardoor een dreigende, unheimliche sfeer ontstaat én de grens tussen realiteit en verbeelding vervaagt. Het tropisch universum is ondanks alle hyperrealistische details (mist, regen, slijk) vooral een mentaal universum, een onwerkelijke wereld vervormd door de menselijke geest.

Het gevaar lijkt te schuilen in de ondoorgrondelijke Thai, de quasi verlaten dorpjes en een natuur die de personages opsluit en besmet. Maar uiteindelijk zorgt een verslindende inwendige ziekte voor ontmenselijking. Du Welz vertaalt de collectieve tsunamitragedie in een intiem drama over het verwoestend psychologisch effect van het verdwijnen van een kind op (moeder)liefde. Met westerlingen die blind zijn voor de emotionele beleving van oosterlingen.

Wat Vinyan zo aangrijpend maakt, is dat de gevoelens van het gedoemde koppel – hun liefde, hoopvol verlangen én pijn – tastbaar worden gemaakt (blikken, gebaren en stiltes zeggen meer dan de schaarse dialogen). Zonder cynisme en intellectuele afstand. Een sprong in het water of een intense vrijpartij (waarbij Jeanne de geest van haar zoon fixeert) zijn een slag in het gelaat van de kijker. Net zoals de door de zwijgzame junglekinderen levend (met slijk) bedolven man. En het gruwelijke offer dat de beproefde ouders tot rust laat komen in een omgeving die even chaotisch als hun geest is. Een paradijs loutert de hel maar geen van beiden is 100% goed of kwaad.

Du Welz organiseert immers een botsing tussen west en oost, rijk en arm, lichaam en geest, leven en dood, realiteit en verbeelding, chaos en orde, wreedheid en schoonheid, rationaliteit en waanzin om tegenpolen te verstrengelen. Personages zijn helder in hun gekte, levenden dwalen door het dodenrijk, een melodrama wordt een zombiefestijn.

Vinyan balanceert op de dunne lijn tussen hyperrealisme en fantastiek waar ook Aguirre, der Zorn Gottes (net zoals bij Herzog verdwijnt de grens tussen fictie en documentaire) en Bug (net zoals bij Friedkin zijn besmetting en subjectiviteit verbonden) hun hypnotische kracht halen. Fabrice Du Welz componeert een bezwerende visuele symfonie die nog dagen nazindert.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in Filmmagie, n° 588, oktober 2008)

VINYAN: drama / reg. Fabrice Du Welz / sce. Fabrice Du Welz & Oliver Blackburn / fot. Benoît Debie / mon. Colin Monie / muz. François Eudes / act. Emmanuelle Béart (Jeanne), Rufus Sewell (Paul), Borhan Du Welz (Joshua), Julie Dreyfus, Petch Osathanugraph, Amporn Pankratok / pro. Michael Gentile / B-F-GB / 2008 / 95’ / dis. Imagine