Patrice Toye over Muidhond: ‘Ik kan geen drie jaar bezig zijn met entertainment’
Fans van Inge Schilperoords roman ‘Muidhond’ vreesden het ergste maar de Vlaamse cineaste Patrice Toye koos voor een gestileerde, genuanceerde adaptatie. “Hopelijk zet ik mensen aan tot nadenken.”
“We leven opnieuw in zeer Victoriaanse, preutse tijden,” merkte Patrice Toye op in Gent, “seksueel misbruik moet bestraft worden maar velen gaan nooit tot daden over. Moeten zij gedemoniseerd worden? De wereld is complex en toch gaat iedereen mee in het ongenuanceerd polariseren. Daarom hoop ik dat films zoals Muidhond gemaakt kunnen blijven worden. Zelf moet ik een maatschappelijke of menselijke urgentie voelen om me op een filmproject te storten. Want hoe graag ik ook naar entertainment kijk, ik kan daar geen drie jaar mee bezig zijn.” Inge Schilperoords beklemmend literair debuut bleek wèl voldoende uitdagend.
Muidhond groeide uit praktijkervaring. Schilperoord: “Toen ik als forensisch psychologe een voor zedendelicten veroordeelde pedoseksuele man ontmoette kreeg ik voor het eerst zowel medelijden met de slachtoffers als met de dader omdat ik hem zo zag worstelen. Het deed gewoon pijn om naar hem te kijken. Je zag dat hij met zichzelf in een knoop zat, dat hij zichzelf haatte. Ik schreef daar een kortverhaal over dat ik later uitbreidde tot het boek. De worsteling die ik zag bij die man werd het uitgangspunt, daaromheen verzon ik een verhaal. Uiteindelijk werd die man een fictief personage.”
De titel is poëtisch. Schilperoord: “Die vis, die Muidhond, ging een symbolische rol spelen in het verhaal. Het is een oud Hollands woord voor zeelt, een karperachtige vis. Een raar woord met allerlei associaties zoals: muiten, modder en hond. Zo krijg je, wanneer je twee letters omdraait, huid en mond.”
Toye: “Ik vond de titel heel intrigerend. Je vertelt er schijnbaar niets mee maar zeelten hebben een mooie mythologie. Ze worden doktersvis genoemd omdat ze zogenaamd geneeskrachten hebben, een soort slijm rond hun schubben waar alle gewonde vissen tegen aanzwemmen om hun wonden te laten genezen. Het is mooi dat er een beetje hoop in die vis zit.”
De filmprotagonist vangt de vis niet zelf. Toye: “We konden geen vis vragen even ter plaatse te blijven, daarom wikkelden we hem in een net. Dat Jonathan de vis beschermt in zijn t-shirt geeft aan dat hij naast zijn donkere kant ook iets goedaardig heeft. Hij is een van de weinigen die zijn verantwoordelijkheid neemt en voor een kind zorgt, het meisje eten geeft, haar opvoedt, leert zwemmen, aandacht geeft vooral. Dat creëert een soort evenwicht. Anders zou ik het zelf ook wel best moeilijk vinden om naar te kijken. Ik wou een mens tonen die ook goede kanten heeft.”
Hoe ontdekte je het boek? Toye: “In een interview met Inge werd ik getroffen door wat ze zei over de worsteling van die man. Heel eerlijk: ik ben een mama van twee kinderen en ik geloof dat ik heel empathisch ben maar over dit segment van mensen dacht ik mijn oordeel klaar te hebben. Maar door haar opmerkingen te lezen en meteen daarop het boek trad er een mooie verandering bij mij op. Ik begon te zien dat er inderdaad monsters zijn maar daarnaast ook veel gewone mensen. Tussen de 1 à 3% van de mannen wordt geboren met een pedofiele geaardheid. Dat zijn vaak mensen die deugen en willen geholpen worden, alleen worden ze in deze maatschappij zo gedehumaniseerd en gestigmatiseerd dat ze niet meer durven om hulp vragen. Net dat in het nauw gedreven worden maakt hen tot potentiële daders. Daardoor kreeg het verhaal een urgentie, we moeten dit thema genuanceerd onder de aandacht brengen.”
Het debat verloopt zwart/wit. Toye: “Er bestaat een onderscheid tussen pedofilie en pedoseksualiteit en dat wordt door elkaar geslagen. Wanneer je kijkt naar Luchino Visconti’s Death in Venice (1971), dat is een verheerlijking van jeugdige onschuld en die (oude) man is ook verliefd. Maar niemand wees met het vingertje en zei ‘dit kan niet’. We leven nu in zeer conservatieve tijden. Ik snap dat er paniek is rond dit onderwerp maar het is juist nodig dat we rustig blijven en er over praten. Wanneer Muidhond bijdraagt aan het doorbreken van het taboe zal ik blij zijn. Want wanneer mogelijke daders daardoor niet tot daden overgaan en hulp zoeken zijn we al een stap verder.”
Sluit de film daarom minder tragisch af? Toye: “Het boek kan zich meer permitteren, kan gedachtegangen van iemand onder woorden brengen. Voor film is het al een hele opgave mensen zich open te laten stellen, empathie te voelen voor het personage. Het boek kon daarna richting ontsporing gaan maar dat kon ik me niet permitteren. Ik koos voor een open einde, een einde met mogelijke opties. Het boek is iets noodlottiger en ik wou meer hoop in de film.”
Schilperoord: “Veel lezers zagen fantasie in mijn einde maar ik had het wel geschreven als een realiteit. Jonathans gedachten raken oververhit maar hij vindt haar (lichaam) echt wel.”
Je creëert verstilde beelden, alsof foto’s van een dood en verlaten landschap tot leven komen. Toye: “Bedoeling was intimistisch te zijn maar ook sober, de kijker niet te overrompelen met camerabewegingen om hem/haar niet te beïnvloeden. We wilden integer blijven en zoveel mogelijk aan de kijker overlaten. Ik liep al lang rond met foto’s van Todd Hido, een fotograaf die ik heel sterk vind. Hij schreef het boek ‘Intimate Distance‘, waar hij tegenovergestelde dingen in een term verenigt: ‘intiem’ en ‘afstand’. Mijn man en DoP Richard van Oosterhout was helemaal mee en stelde voor hem te contacteren. Hido kwam naar de set en nam er prachtige foto’s van de verstilling van onze personages. Het stemt overeen met ons opzet: aan de ene kant heel dichtbij komen maar aan de andere kant een waardige afstand bewaren.”
De blik van de maatschappij blijft buiten beeld. Toye: “De veroordeling van de maatschappij hebben we zoveel mogelijk weggelaten omdat iedereen wel weet hoe men denkt over pedofiele mensen maar in de scène waar Jonathan onder de vis bedolven wordt wou ik ze wel even fysiek tonen. Bovendien illustreert het dat hij vies van zichzelf is. Maar één mokerslag volstond.”
In Rosie, (N)iemand,Little Black Spider én Muidhond zoeken individuen hun identiteit. Toye: “Ik ben geïnteresseerd in personages die existentiële problemen hebben, die niet kunnen zijn wie ze zijn, niet willen zijn wie ze zijn of niet mogen zijn wie ze zijn. Ik ga ook graag op zoek naar dingen die door anderen onder de tafel worden geduwd omdat ik kwetsbaarheid en menselijkheid net heel belangrijk vind.”
Met welk gevoel wil je dat mensen de zaal uitgaan? Toye: “Mensen tot nadenken kunnen aanzetten zou ik al heel fijn vinden. Ik hoop dat ze door Muidhond iets genuanceerder gaan nadenken, dat ze eerst dingen laten bezinken voor ze meningen ventileren. En hopelijk kunnen we een maatschappelijk debat op gang brengen met filosofen, psychologen en mensen die in de praktijk met dit onderwerp te maken hebben.”
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen in De Filmkrant, februari 2020)
