Ladj Ly & Giordano Gederlini over Les Misérables: ‘We willen de urgentie tastbaar maken’
Met Les Misérables tekenen regisseur Ladj Ly en scenarist Giordano Gederlini voor een kroniek die het midden houdt tussen een striemende aanklacht en een emotionele rollercoaster. “We zijn het beu dat anderen onze verhalen vertellen.”
“Les Misérables is een alarmkreet,” benadrukt de Franse filmmaker van Malinese afkomst Ladj Ly in Brussel, “ik wil waarschuwen dat de toestand explosief is in de Parijse voorsteden.” Zelf groeide hij op in die multiculturele cités waar verwaarlozing en woede heersen. Hij draaide er eerst een kortfilm en daarna een in Cannes enthousiast onthaalde langspeelfilm. Volgens co-scenarist Giordano Gederlini (The Invader) “een op straat gemaakte film die de kracht en urgentie bezit nodig om mensen te raken.”
Urgentie is het sleutelwoord. Ladj Ly: “Les Misérables is een heel persoonlijk verhaal. Ik getuig over mijn jaren in de wijk. Het opzet was dat van binnenuit te doen want meestal geeft men indrukken van buitenaf weer. Daardoor ontstaat een kloof tussen het vertelde verhaal en de werkelijkheid. Dat gaat gepaard met fouten en het ontbreken van emoties. Zelf wou ik zonder standpunt in te nemen of mensen te veroordelen ons dagelijks leven, én de rollercoaster aan emoties die we doormaken, tonen en de urgentie tastbaar maken.”
Giordano Gederlini: “Het eerste wat Ladj zei was dat hij alle clichés van banlieue films wou vermijden. Geweld, drugs, wapens, snelle wagens; al die maffiose dingen waren taboe. We vertrekken van iets anekdotisch en kinderlijk dat Ladj zelf meemaakte: de diefstal van een jonge leeuw uit een circus. Daarnaast volgen we het stramien van Antoine Fuqua’s Training Day, de nieuweling die zich laat manipuleren. We willen de kijker samen met dit personage onderdompelen in een onbekende wereld via een kroniek. Zo nemen we de tijd voor een grondige kennismaking met de omgeving en de bewoners i.p.v. meteen volop in de actie te duiken. Onze aanpak wordt gesymboliseerd door de drone van de jonge Buzz die rondvliegt en de wijk zowat in kaart brengt.”
Ly:“Van mijn zeventiende ben ik met mijn camera beginnen rondwandelen in mijn cité. Voor Cop Watch-projecten waarbij ik agenten tijdens hun interventies filmde of om documentaires te maken. Filmen was mijn manier om me uit te drukken, om te revolteren en te getuigen. Aangespoord door La Haine richtte ik het kunstcollectief Kourtrajmé op omdat ik het beu was dat anderen onze verhalen vertellen.”
Les Misérables knipoogt naar Victor Hugo. Ly: “Wanneer je opgroeit in een arbeidersbuurt voel je instinctief een band met zijn roman uit 1862. Hugo’s werk liet een sterke impressie na toen ik het op school las en wanneer ik rond mij keek merkte ik dat we anderhalve eeuw later nog altijd leven in een klassenmaatschappij vol misérables.”
Gederlini: “Het enige Hugo personage dat we gebruiken is Gavroche, de straatjongen die strijd levert op de barricades. We willen deze opstandige sfeer weergeven. Het is geen politieke revolutie met slogans en eisen maar een revolte tegen autoriteit. Dat leidt tot een explosieve situatie met onvoorspelbare gevolgen. De opstand is helemaal niet gestructureerd en geleid. Het is als een vulkaan die plots losbarst.”
De explosie leidt tot een open einde. Gederlini: “We vertrokken van een hinderlaag waar Ladj getuige van was. Hij ontdekte dat agenten in een trappengang gelokt waren en ging hen er uit halen. Het incident deed hem beseffen hoe conflicten kunnen escaleren. Het einde is niet enkel het close-up beeld van de jongen maar ook het citaat van Hugo: “Mes amis, il n’y a pas de mauvais hommes ou de mauvaises herbes, il y a juste de mauvais cultivateurs.” Goed en kwaad deel je zomaar niet op aan de ene of de andere kant van de barricade. Daarom scheppen we afstand en benadrukken we dat goed en kwaad samen bestaan in mensen en clans. Bovendien creëren we via het slot een ander perspectief, een openheid die leidt naar iets positief. Het gebaar, de actie, wordt gestopt. Onverwacht en daarom ook krachtiger.”
Jullie verplichten de kijker zelf na te denken. Gederlini: “Ik vraag vaak bevriende agenten informatie wanneer ik over acties of procedures schrijf. Toen ik een van hen de eindscène beschreef – de jongen met molotov cocktail, de ingesloten agenten en de overmacht – zei hij ‘geen twijfel, hier is sprake van wettige zelfverdediging. Er ligt een collega op de grond, hij loopt zelf gevaar, hij is verplicht om te vuren.’ Maar toen ik hem uitnodigde voor de Franse avant-première veranderde hij van gedacht, ‘in die situatie zal hij niet schieten’. Hij was verstoord door de emoties die de film opwekt.”
Ly: “Ik wou een zekere openheid bewaren en zo iedereen dwingen om zelf na te denken. En door de ogen van anderen te kijken. Wanneer je in de plaats van de politieagent bent schiet je, wanneer je door de ogen van het kind kijkt werp je de molotov cocktail, wanneer je in het gebouw woont sluit je de deur.”
De politie wordt niet geviseerd. Ly “Men verwachtte een anti-politiefilm van mij. Maar ik wou het standpunt van iedereen tonen, ook dat van de politie. Niet vergeten dat zij geen grootverdieners zijn, dat zij evenzeer misérables zijn. Ik vel geen oordeel over hen. Over niemand eigenlijk. Ik beschrijf leefomstandigheden. Mijn enige boodschap is dat wanneer er niet geluisterd wordt naar mensen er vroeg of laat problemen ontstaan.”
Gederlini “We schilderen agenten niet af als slechteriken. Alles heeft met structuren te maken en met opvoeding, mogelijkheden en druk. Ladj en ik zijn geen moralisten, we stellen dingen vast zonder dat we willen opdringen wat er al dan niet gedaan moet worden.”
Twee actoren ontbreken: school en overheid. Ly “Het ontbreken van de school had te maken met het feit dat het zomer en schoolvakantie is. Wat de overheid betreft is de constatatie schrijnend: de politieke wereld blijft afwezig en neemt zijn verantwoordelijkheden niet.”
Gederlini: “In wijken met een werkloosheid van 40% is de afwezigheid van de overheid crimineel. We wilden het gebeuren situeren in de zomer, met hitte en verveling. Spike Lee’s Do the right thing vormde een inspiratiebron, de broeierige sfeer waarin conflicten uit de hand lopen was cruciaal.”
Je creëerde een filmschool in de wijken. Ly: “Cinema is een krachtig medium. De toegang is helaas moeilijk. Daarom richtte ik in Montfermeil een filmschool op om jongeren kansen te geven. Via sessies scenario schrijven, regie, fotografie, productie en postproductie doen ze kennis en ervaring op. We gaan uit van het principe dat de school gratis is en iedereen zich zonder ingangsexamen kan inschrijven. Het succes van Les Misérables, de eerste film die vanuit de cités gemaakt is door een groep vrienden, hielp.”
Gederlini: ”Ladjs menselijke benadering van alle personages merkte ik ook op de set. De menselijkheid die van hem uitgaat stimuleerde jongeren zonder filmervaring om zich met hart en ziel te geven. Wat de authenticiteit versterkt.”
IVO DE KOCK
(Interview verschenen in De Filmkrant, februari 2020)
