Clint Eastwoods Million Dollar Baby: Van zoetzuur drama naar bittere tragedie

“I just do what I feel like I should be doing, and whether you are nominated for something has never been the motivating force for me. It’s in the eye of the beholder, and once you finish a film, in a way, it doesn’t belong to you anymore; it belongs to the audience to interpret it in the way they feel.” Dixit Clint Eastwood, regisseur van Million Dollar Baby.

“Er is iemand zoals Clint Eastwood nodig om een film zoals Mystic River te maken binnen het studiosysteem” zei acteur en Hollywood-outsider Kevin Bacon. “Ik heb sterke druk moeten uitoefenen om Million Dollar Baby gemaakt te krijgen” geeft Eastwood toe. Een verrassing is dat niet. Eastwoods langspeelfilms 24 en 25 zijn niet alleen de sterkste maar ook de pijnlijkste uit zijn oeuvre. Donkere tragedies over de wrede schoonheid van het leven, spijkerharde verhalen over de hoop en het verdriet van gewone mensen.

Drama’s in de lijn van Honkytonk Man, Unforgiven en A Perfect World. Allesbehalve ‘mainstream’. Ook al blijft de 75-jarige cineast klassieke cinema maken. Million Dollar Baby mag dan wel een intiem driepersoonsdrama zonder franjes zijn, het blijft straffe kost voor de Amerikaanse majors. Na een zwart-wit Warner-logo belanden we in een onderbelichte, tijdloze schaduwwereld. Een afgetakelde gym, gerund door vermoeide bokstrainer Frankie en halfblinde ex-bokser Scrap, ademt zowel de depressiesfeer van een jaren dertig Warner-prent als de romantische chaos van de jaren zeventig cinema.

Een poster in deze ‘Hit Pit’ lijkt de toon te zetten: “Winners are simply wanting to do what losers won’t”. Wanneer de gedreven maar onervaren Maggie Fitzgerald met een boksdroom binnenstapt, wimpelt Frankie haar af met een “ik train geen meisjes”. Voor de veteraan is dat geen seksisme maar een principe ingegeven door een beschermingsreflex. Hij verloor al (het contact met) een dochter (zijn brieven ‘return to sender’) en voelt zich nog altijd schuldig omdat zijn beschermeling Scrap tijdens een bokskamp een oog kwijtspeelde.

Deze voorzichtigheid kost hem een bokser die voor een ambitieuzere manager kiest. Langzaam groeit het respect van Frankie voor de koppigheid van Maggie (“she’s all heart”) en haar wil helpen “verder dan uithouding te boksen, alles te riskeren voor een droom die jij alleen ziet”. Na enkele tips volgt een fulltime opleiding. Al snel lijkt Maggie met haar stevige rechtse recht naar de top af te stevenen. Roem en rijkdom wenken.

Na een ontluisterend bezoek aan Maggie’s marginale familie waarbij moeder niet dankbaar maar verwijtend (“en mijn uitkering!”) reageert wanneer ze een huis krijgt, volgt echter een fade-out. Indicatie dat na een zoetzure aanloop het verhaal een sombere, droefgeestige en zelfs bittere wending neemt.

Million Dollar Baby is absoluut géén vrouwelijke Rocky volgens het van-nergens-naar-triomf stramien. Het is een film met mensen die boksen maar géén boksfilm, zoals Mystic River geen whodunit was. Meer nog, het is geen levensverhaal maar een verhaal over het leven, waarin het noodlot toeslaat. Genadeloos hard. Een verwoestend drama plaatst een vader en zijn surrogaatdochter in een ‘no-win’ situatie vol lijden en morele dilemma’s.

Eastwood maakt geen film over winnaars en hun zeges, wel over mensen die slagen moeten incasseren en daarbij niet altijd goed terecht komen. De voice-over van verteller Scrap gaf in het begin al een hint: “Mensen houden van geweld”. Eastwood frustreert de boksfan door niet zozeer het uitdelen maar wel het ontvangen van slagen te tonen. Het gaat hem niet om het verwonden van anderen, wel om het oplopen van wonden. Een gekloven wenkbrauw en gebroken neus worden getoond niet omwille van het effect maar omwille van de impact. De bittere smaak van bloed.

Niet toevallig is Frankie een specialist in hechtingen die zich laat ontvallen dat verpleegsters ‘amateurs’ zijn. Hij is empatisch (Scrap: “Het was alsof hij meer pijn leed dan ik”), intens gekwetst (“sommige wonden zijn te diep”) en maakte van een verdedigingsreflex zijn levensfilosofie. “De eerste wet: jezelf altijd beschermen” krijgt Maggie al meteen te horen. Een credo dat Frankie inspireert om altijd en overal “afstand te houden”, “waakzaam te blijven”.

Al beseft hij dat “boksen onnatuurlijk is; alles wordt er omgekeerd”. Frankie zet uiteindelijk zijn principes op hun kop, beschermt zich niet, betaalt de prijs maar ervaart dat zich kwetsbaar opstellen écht ‘leven’ is. Ondanks gruwelijke gevolgen. De man die Yeats leest en droomt van vredig leven in Innisfree, eindigt “leeg van binnen” en keert niet meer terug. De vrouw die vechtend in de wereld kwam, gaat er vechtend uit.

Clint Eastwood vervangt een tegen de buitenwereld strijdende Hollywood-held-uit-één-stuk door een twijfelende, getraumatiseerde antiheld die kampt voor zijn geliefden. Terwijl Hollywoodfilms doorgaans zelfs het onbegrijpelijke willen verklaren, bewaart Eastwood heel wat vraagtekens. We komen niet te weten wat er tussen hem en zijn dochter is gebeurd. Het blijft onduidelijk of het onscherpe eindbeeld aangeeft dat Frankie zijn diner heeft gekocht of dat zijn dochter Scraps brief leest over “wat voor soort man je vader was”.

“Ik hou ervan wanneer er dingen zijn om over na te denken”, zegt Eastwood, “je creëert emoties en laat het voorts aan de verbeelding over”. Million Dollar Baby is bovendien een Shakespeariaanse Griekse tragedie. Héél on-Amerikaans torsen de personages zowel hun verleden als hun lot. Ze worden buiten de Amerikaanse droom gehouden. Winnen blijkt onmogelijk. In de plaats komt doorzetten en overleven. De altijd in de gym aanwezige simpele Danger wordt gruwelijk ontnuchterd maar keert terug omdat “iedereen één keer kan verliezen”.

Frankie en Maggie zijn outcasts, in de steek gelaten door familie en kerk, steunpilaren van de Amerikaanse samenleving. Via hen demystificeert Eastwood de Amerikaanse illusie dat je als mens je eigen lot kan bepalen. In zijn universum is er ruimte voor verantwoordelijkheid en initiatief maar wordt waar je in het leven eindigt grotendeels bepaald door waar je begon. Je verleden en sociale afkomst dus.

Net zoals in Mystic River voert Eastwood de minder gegoede blanken op die Hollywood negeert. Via Maggie’s moeder komt ‘trailer trash’ in beeld. Niet echt sympathiek. Maar met begrip. Want liefdadigheid helpt hen niet en in een overlevingsstrijd gelden andere normen. Het huis blijkt een vergiftigd geschenk en Disneyland krijgt symboolwaarde.

Million Dollar Baby evolueert subtiel van warm naar donker, van zoetzuur drama naar bittere tragedie. Heel wat emoties komen daarbij aan de oppervlakte. Vreugde, trots, spijt, verdriet, schuldgevoel, schaamte, onmacht, angst. Ook ethische vragen steken de kop op. Vooral bij de Iers-katholieke Frankie. Maar zoals het geen film over boksen is, gaat het ook niet over hete hangijzers. Wel over gewone mensen die worstelen met buitengewone dilemma’s.

Volgens Eastwood “weet niemand wat ie in zo’n situatie zou doen”. Daarom strijdt hij niet tegen dogma’s maar voor menselijke waardigheid. Eastwood verplaatst het conflict naar de geest van een morele man met een liefde-haatrelatie t.o.v. religie. Frankie gaat nonchalant om met het geloof (“Je weet wat ik wil, God, het heeft geen zin het te herhalen” klinkt het in zijn gebed) en staat ironisch tegenover de kerk (na de mis plaagt hij de priester met discussies over halfgoden, de onbevlekte ontvangenis).

Maar hij is doordrongen van een zonde- en schuldbesef. En in gewetensnood doet Frankie een beroep op priester Horvak. Om in een sleutelscène te horen wat hij al wist: “Laat het aan God over”. Maar ditmaal kan Frankie niet terugstappen, geen afstand nemen: “De vraag is aan mij gericht, niet aan God”. Waarop Horvak uit zijn rol stapt: “Vergeet hemel, vergeet hel, vergeet God, al die dingen, wanneer je dat doet, zal je ergens zo diep binnenin verloren zijn, dat je er nooit van herstelt”.

Profetische woorden. “Thought-provouking” zegt Eastwood. De cineast zoekt de controverse niet, al is het gedurfd om, in een land waar de regering wil opleggen wat de bevolking moet denken, de verantwoordelijkheid voor een actie en zijn gevolgen bij de mens te leggen. Het siert Eastwood dat hij niet in zwart-wit termen een ‘waarheid’ poneert en evenmin vervalt in zelffeliciterend moralisme. Daarvoor is de beslissing té zwaar. Eastwood laat zowel Horvak, Frankie als Maggie in hun waarde. Zoals hij ook de ‘evildoer’, vechtmachine ‘The Blue Bear’, menselijk maakt via één blik van begrip en schuldbesef. Alles draait om empathie, respect en de pijnlijke liefde van een vader.

Met een minimalistische stijl, jazzritme, spaarzame belichting en rauwe boksscènes componeert Clint Eastwood een donkere film over leed, de prijs van dromen, het gewicht van moraliteit en de louterende kracht van liefde.
Een tragedie die eerst verrast en daarna meesleept tot een verbijsterend slot. Een drama dat je als kijker aanvankelijk op afstand houdt, met ‘dit is géén boksfilm’ als waarschuwingsteken, maar tenslotte betrekt in de dilemma’s en de pijn. Want in deze moderne klassieker van de oude meester is het de toeschouwer die net zoals Frankie via empathie en liefde voor loutering zorgt.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in Film & Televisie, n° 550 , maart 2005)

MILLION DOLLAR BABY: reg. & muz. Clint Eastwood / sce. Paul Haggis naar ‘Rope Burns’ van F.X. Toole / fot. Tom Stern / mon. Joel Cox / act. Clint Eastwood (Frankie Dunn), Hilary Swank (Maggie Fitzgerald), Morgan Freeman (Eddie Scrap-Iron Dupris), Jay Baruchel (Danger Barch), Mike Colter (Big Willie Little/ pro. Clint Eastwood, Albert S. Ruddy, Tom Rosenberg & Paul Haggis / USA / 2004 / 132’ / dis. Cinéart