Destin Daniel Crettons Just Mercy: Gerechtigheid in de achtertuin van Harper Lee

Gebaseerd op waargebeurde feiten en een boek van de Amerikaanse advocaat en activist Bryan Stevenson vertolkt Michael B. Jordan een advocaat die in een racistisch Alabama en onschuldig ter dood veroordeelde, vertolkt door Jamie Foxx, bijstaat. Just Mercy is een conventioneel maar krachtig drama geregisseerd door Destin Daniel Cretton.

“Je moèt het Harper Lee museum bezoeken” zegt de openbare aanklager in Monroe, het stadje in Alabama waar de schrijfster ‘To Kill a Mockingbird’ schreef, tegen Bryan Stevenson wanneer hij de jonge advocaat toegang weigert tot stukken die een voor moord op een blank meisje ter dood veroordeelde zwarte houthakker kunnen vrijpleiten.

Deze ‘hint’ krijgt de zwarte advocaat nog van andere blanken die suggereren dat het tijdperk van de Jim Crow-wetten (die rassenscheiding oplegden) anno 1987 geschiedenis is. Maar Stevenson merkt dat discriminatie en racisme nog bestaan. Waardoor zijn Equal Justice Initiative, een organisatie die tot op heden 125 zwarte mannen van de doodstraf redde, broodnodig is en blijft. Aan de einde van het op Stevensons ervaringen gebaseerde Just Mercy geven feiten aan hoezeer post-racial America een fictie is.

De rassenkwestie werd een belangrijk thema in de Amerikaanse cinema tijdens de jaren 2010. Met pijnlijke uitschuivers (Selma, The Butler) en clichématige pamfletten (Twelve Years a Slave, BlackKklansman) maar ook mokerslagen die het onrecht fileerden: Detroit, I Am Not Your Negro, Get Out, If Beale Street Could Talk en US. Short Term 12 regisseur Destin Daniel Cretton serveert in Just Mercy de woede en frustratie meer onderkoeld en toont zich met zijn pleidooi voor hoop en gerechtigheid een erfgenaam van Frank Capra (Mr. Smith Goes to Washington) maar dat belet niet dat zijn rechtbankdrama op een tere plek wijst. Met name de vaststelling dat uitspraken zoals “je bent als zwarte schuldig vanaf je geboorte”, “het enige pak waarin met zwarten wil zien is dat van een gevangene on death row” en “de rechter vond dat ik eruit zag als een moordenaar” niet zo overdreven blijken als ze klinken.

Ondanks Michael B. Jordans charisma is de activistische advocaat geen reddende superheld in een feel good verhaal. Stevenson is een man met een missie maar zijn zelfzekerheid en gevoel van morele superioriteit worden meteen op de proef gesteld. Hij sust zijn van het dreigende gevaar bewust moeder maar een naakte fouille tijdens een eerste gevangenisbezoek doet hem meteen wankelen. Je leest de ontreddering, vernedering en pijn in zijn ogen. Die fragiliteit en emotionaliteit injecteert Cretton ook in andere personages.

De regisseur-scenarist legt de link tussen de onheilspellende, beangstigende sfeer (McMillians arrestatie wordt brutaal door het sluimerende geweld en misprijzen, Stevenson krijgt de raad “op te letten met een wapen gericht op je hoofd”) en de ontmenselijking van Afro-Amerikanen en ter dood veroordeelden. Wanneer Stevenson een executie bijwoont merkt hij hoe de kille onverschilligheid van de overheid contrasteert met het kabaal dat medegevangenen maken om hun liefde voor de oorlogsveteraan te uiten.

Cretton geeft Herbert Richardson, vertolkt door een op James Baldwin lijkende Rob Morgan, alle ruimte waardoor inwendige conflicten (zijn schuldgevoelens en verwarring) en de verantwoordelijkheid van het systeem (dat geen hulp biedt bij post-traumatische stress) aan het licht komen. Just Mercy is geen aanklachtsfilm die oplijst wat er allemaal fout loopt maar een die de impact van mistoestanden belicht. Op zowel de blanke als de zwarte gemeenschap.

Niet toevallig krijgen we vooral de tegenslagen en de tegenkanting te zien van een advocaat die werkt via observatie en analyse. Zijn wapen daarbij is niet zozeer intelligentie maar empathie. “Ik weet wat het is in de schaduw te vertoeven” klinkt het. En “ik had hem kunnen zijn.” Na als waarnemer met de auto door wijken te hebben getoerd koestert hij de warmte en solidariteit van een zwarte gemeenschap die hoop verdient. De kracht van Just Mercy is dat de “hopelessness is the enemy of justice” boodschap verankerd zit in de ervaring van mensen getekend door discriminatie, trauma’s en woede. Toen en nu.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in Filmmagie, n° 701, januari 2020)

GENRE drama

REGIE Destin Daniel Cretton

SCENARIO Destin Daniel Cretton & Andrew Lanham naar Bryan Stevenson

FOTOGRAFIE Brett Pawlak

MONTEUR Nat Sanders

MUZIEKJoel P. West

CAST Brie Larson (Eva Ansley), Michael B. Jordan (Bryan Stevenson), Jamie Foxx (Walter McMillian), Tim Blake Nelson (Ralph Myers), Rafe Spall (Tommy Champan), Rob Morgan (Herbert Richardson).

PRODUCTIE USA – 2019 – 136’

DISTRIBUTIE Warner

RELEASE 22 januari 2020