Brian De Palma’s Domino: De kracht en terreur van beelden

Sinds de millenniumwisseling en het floppen van Mission to Mars is Brian De Palma persona non grata in Hollywood. Ook voor zijn terrorisme thriller Domino moest de regisseur van Carrie, Scarface en Body Double financiering zoeken in Europa. Het budget was te beperkt en De Palma had geen final cut maar hij levert toch een fraai staaltje pure cinema af.

Verwarring en illusie vormen nog steeds de link tussen het imago van Brian De Palma, het medium waarin hij actief is en de films die hij maakt. Alleen is de Amerikaanse regisseur, die in de 20ste eeuw even omstreden als populair was, in het nieuwe millennium zowat in de vergetelheid beland. Uitgespuwd door Hollywood en op onverschilligheid stuitend bij filmliefhebbers die ook al Francis Ford Coppola en Peter Bogdanovich afschreven.

Maar Brian De Palma’s hoofdthematiek – de bedrieglijke schijn van de samenleving en het illusoire karakter van de mens – sluit nog steeds naadloos aan bij de essentie van het medium film: een optische illusie dicht de kloof tussen wat de kijker ziet en wat hij denkt te zien. Zelfs het direct-naar-dvd verbannen Domino bevat meer briljante scènes dan doorsnee bioscoopvoer anno 2019 en bewijst dat de regisseur van o.m. Carrie, Blow Out, Dressed to Kill, Casualties of War, Raising Cain en Femme Fatale een meester op het vlak van pure cinema blijft.

Chaos en rampspoed

Toen Brian De Palma in 2018 aan de Franse pers zijn samen met Susan Lehman geschreven roman ‘Les serpents sont-ils nécessaires?‘ voorstelde (de Engelse versie ‘Are Snakes Necessary?‘ komt pas in maart 2020 uit) liet hij uitschijnen dat zijn toen in postproductie fase verkerende terrorisme thriller Domino (‘La guerre silencieuse’) het moeilijkste project uit zijn carrière was. Vooral omdat de internationale co-productie (met ook opnamen in Borgerhout en Oelegem) chaotisch verliep en de middelen erg krap waren. Te krap eigenlijk.

Het werd echter nog erger: De Palma moest de montage loslaten en wees dan ook elke verantwoordelijkheid af. Als bij wonder geraakte Domino (niet te verwarren met de gelijknamige door Richard Kelly geschreven Tony Scott film) toch af, al haalde de in zijn vaderland afgekraakte film onze zalen niet. Nog straffer is het feit dat Domino zonder een meesterwerk te zijn toch wel enkele adembenemend sterke scènes bevat. Vintage De Palma en pure cinema. Bovendien gaat de meest Hitchcockiaanse Amerikaanse filmmaker verder op het pad dat hij insloeg met Femme Fatale en Redacted en belicht hij niet enkel de kracht maar ook de politieke dimensie van het beeld.

Schuld en manipulatie

Domino begint met een dikke Vertigo knipoog die De Palma’s terreur thriller meteen in het teken van gruwel, schuld en manipulatie zet. De Deense politieagent Christian en zijn partner Lars botsen nietsvermoedend op de brutale killer Ezra wanneer ze denken tussen te komen bij huiselijk geweld. Christian overmeestert Ezra, laat hem geboeid achter bij Lars, leent diens pistool (Christians wapen ligt bij zijn vriendin) en gaat een verdieping hoger een appartement binnen waar hij een zwaar gemarteld lijk aantreft. Op dat moment bevrijdt Ezra zich en laat hij Lars achter met een diepe snee in de hals. Alles loopt fataal fout: Christian komt te laat, wordt door Lars achter Lars gestuurd en ziet zowel Ezra ontglippen als Lars sterven.

Een even eenvoudig als vertrouwd gegeven maar De Palma tovert wel een briljante traumatische scène op het scherm. Met in tragiek en noodlottigheid gedrenkte parallelle actie in de trappengang van een appartementsgebouw maar ook met een gevel-achtervolging die heel Hitchcockiaans angst en schuldgevoelens verstrengelt Compleet met een val – en een landing tussen de tomaten – die het droomachtig karakter van het gebeuren versterkt door bewustzijnsverlies, vervagende waarneming en falende interpretatie te verweven. Waardoor de protagonist getormenteerd en gedoemd achterblijft, getekend door het verlies van een vriend en het verlies van de controle die hij dacht te hebben.

De Palma zet Christians nachtmerrie in de verf via het briljante gebruik van zijn stilistische trukendoos. Met parallelle ontwikkelingen, vertragingen, close-ups, dromerig dramatische muziek (van Pino Donaggio) en blikken die dialoog overbodig maken. Net als Blow Out e.a. Raising Cains drenkt Domino een achtervolging in noodlottigheid. De race tegen de tijd is eigenlijk een (gedoemd) gevecht met de dood dat een levensgroot trauma oplevert. Christian blijft aangeslagen en verdoofd achter. Ook al gaat hij samen met Lars (geheim gehouden) vriendin Alex verbeten op zoek naar de moordenaar. En naar loutering voor zijn schuldgevoelens.

Dwars door Europa

Het avontuur dwars door Europa, van Kopenhagen tot Zuid-Spanje, dat volgt wordt verwarrend en complex doordat de ene achtervolging de andere speurtocht verbergt. Ezra blijkt een Libiër op zoek naar IS leider Salah Al Din die hij verantwoordelijk houdt voor de dood van zijn vader terwijl CIA agent Joe Martin wat graag het vuile werk laat opknappen door de gevangen genomen Ezra of de losgeslagen Christian. Ondertussen plant een terroristische cel meerdere brutale zelfmoordaanslagen. Opgezet om slachtoffers te maken én als propagandavoering.

Het probleem van Domino is dat het scenario van Petter Skavlan er niet in slaagt de personages en gebeurtenissen te verbinden. Er is amper een verhaal of een plot en de dramatische evolutie van de personages is quasi onbestaande. Scènes lijken zo eilandjes in een visuele trip en van logica, drama en symboliek ontbreekt elk spoor. Maar op een of andere manier past dat perfect bij een film die wat van een hallucinatie heeft. Waardoor absurde details – zoals Christian en Alex die een willekeurige vrachtwagen van een tomatenproducent volgen om dan bij toeval te stuiten op een tegenligger bestuurd door terroristen – wel opvallen maar niet storen.

Genadeloze beeldvorming

Adepten van mainstream scenario cursussen zullen vooral de tekortkomingen van De Palma’s traumatische terrorisme thriller opmerken maar met Howard Hawks’ statement “A good movie is three good scenes and no bad ones” in het achterhoofd zien we het glas eerder halfvol. Domino bevat drie magistrale scènes, naast de aan Hitchcocks Vertigo herinnerende openingsscène ook een aanslag op een Nederlands filmfestival en de finale confrontatie in en rond een stierengevechten arena, en laat slechte expositie scènes achterwege.

Dat er heel veel niet werkt vergeten we met plezier omdat de hoogstandjes er ons aan herinneren hoe magistraal Brian De Palma met beeld, geluid, muziek en mise-en-scène kan omspringen. Zelfs een film die hem voor een stuk ontsnapte blijft een fraai object van pure cinema. Van sound and vision. Eentje dat de obsessies van de auteur, zelfs wanneer die enkel als vakman werd ingehuurd, bevat: schuld, boete, manipulatie, leugens, voyeurisme, wantrouwen t.o.v. overheid en gezag, fascinatie voor technologie,…

Van Two Weeks in Another Town (Minnelli) en Shock Corridor (Fuller) over Red Line 7000 (Hawks) en Seven Women (Ford) tot The Osterman Weekend (Peckinpah) en Eyes Wide Shut (Kubrick); de filmgeschiedenis zit vol ‘zieke’, onevenwichtige films die achteraf de perfecte weerspiegeling van een tijdsgeest of historisch scharniermoment bleken. Of Domino in dat rijtje grote zieke films past weten we pas binnen enkele jaren. Maar het is nu wel al duidelijk dat alhoewel De Palma de middelpuntvliedende krachten vrij spel geeft, hij ook reflectie over de morele blik en de manipulatie/controle van beelden toevoegt aan de ‘war on terror‘.

Een eerste keer tijdens een aanslag op de rode loper van een Nederlands filmfestival. Een zelfmoordterroriste filmt haar aanval via twee op haar geweer gemonteerde camera’s. Een eerste focust op haar angstig, verkrampt gelaat en een tweede toont de slachtoffers van wat haast een ‘first person shooter‘ videospel lijkt. Terwijl ze via haar oortje instructies krijgt van de leider. Die net als een regisseur zijn actrice aanzet om te acteren, om acties en beelden aan elkaar te rijgen.

Het ‘spektakel’, de fysieke aanslag zelf, interesseert De Palma minder dan het morbide karakter van de ‘opname/scène’ en de gaze van de terrorist/doder. Daarbij wordt de camera, meer dan kogels en explosieven, het echte wapen in acties die deel uitmaken van een strategie, een draaiboek dat nauwgezet en ‘professioneel’ gevolgd wordt. Niet toevallig merkt Christian op dat IS in haar executie- en propaganda films heel professioneel en cinematografisch te werk gaat. Met montage. Slow motion. Stilering. En drones.

Dodendans in de arena

Een drone speelt een cruciale dramatische rol in een lang uitgesponnen finale confrontatie waarbij een stierengevecht als achtergrond fungeert. Die dodendans trachten de terroristen in hun dramatisch opgebouwde, en in beeld gebrachte, aanslag te verwerken. De arena wordt een theater, een panopticum dat afschrikwekkende beelden met een boodschap moet opleveren. Met dank aan een drone die vanuit goddelijk standpunt registreert maar ook regisseert. Door het startsein te geven en door zelf voor de ontknoping te zorgen.

In zijn zoveelste variatie van Hitchcocks The Man who knew too much haalt De Palma zijn barok stijlarsenaal (zoom opname, slow motion, split screen,…) boven om de nachtmerrie tegelijk in beeld te brengen en de deconstrueren. Als moreel filmmaker geeft hij aan dat in een wereld die onder de invloed van internet en sociale media staat, perceptie belangrijker dan ooit is.

Waardoor weergave, de regie van beelden en de dramaturgie van ensceneringen cruciaal wordt. Wie beelden controleert, er in slaagt hun ambigue relatie met de realiteit te manipuleren, kan ook de werkelijkheid en de wereld sturen. De regisseur van Mission: Impossible verloor zijn vermogen een ruim publiek te entertainen maar zijn kritische blik en zijn gevoel voor pure cinema bezit De Palma nog steeds.

IVO DE KOCK

DOMINO: regie: Brian De Palma; Den – F – B – N – I – 2019 – 89′; met Nikolaj Coster-Waldau, Carice Van Houten, Guy Pearce, Søren Malling, Eriq Ebouaney, Mohammed Azaay; scenario Petter Skavlan; fotografie Jose Luis Alcaine; muziek Pino Donaggio; FILM: **** / EXTRA’S: 0; distributie: Metropolitan.