Interview Giordano Gederlini over Les Misérables: Er hangt woede in de lucht

nov 15, 2019   //   by Ivo De Kock   //   actueel, Algemeen, drama, film, genre, interview, regisseur  //  No Comments
Les Misérables

“Mijn film is een alarmkreet,” zei de Franse filmmaker van Malinese afkomst Ladj Ly toen hij ‘Les Misérables’ voorstelde in Cannes, “ik wil de politici waarschuwen dat de toestand in de Parijse voorsteden explosief is.” Zelf groeide hij op in die multiculturele cités waardoor politiegeweld, armoede en racisme tot zijn leefwereld behoren. Het liet Ly toe om met veel empathie en authenticiteit vanuit de wijk een situatieschets te maken die de vinger legt op het heersende gevoel van verwaarlozing en woede. We spraken met scenarist Giordano Gederlini en regisseur Ladj Ly over deze mokerslag van een film die Victor Hugo in een modern jasje hijst.

Les Misérables

Dat jasje zou ook een geel hesje kunnen zijn want Ladj Ly (° 1978) ziet overeenkomsten tussen de vergeten mensen uit de cités en de gilets jaunes: “Ze zijn arm en miserabel. En ze moeten revolteren zoals de jonge Gavroche in Victor Hugo’s ‘Les Misérables’. Zoals Gavroche rebelleert de hedendaagse jeugd tegen elke vorm van autoriteit. Tegen de politie maar ook tegen het systeem, tegen alle figuren die autoriteit opeisen in hun wijk.”

Rebelse, immersieve cinema

Met Les Misérables dompelt Ladj Ly ons onder in die quartiers wanneer het wereldkampioenschap voetbal in 2018 voor Frankrijk zegerijk eindigt. We kijken aanvankelijk door de ogen van een buitenstaander, de jonge politiekorporaal Stéphane die op zijn eerste werkdag verrast wordt door de hitsige en agressieve sfeer gecreëerd door zijn macho collega’s. Op hun tocht door de wijk maken we kennis met enkele sleutelfiguren: een zwarte, zelf aangestelde, ‘burgemeester’ (‘Le Maire’ lezen we op zijn voetbalshirt) met gangster allure, een enigmatische religieuze leider en opvliegende zigeuners dop zoek naar een leeuwenwelpje ontvoerd door een jonge fan van The Lion King.

Les Misérables

De spanningen lopen hoog op, er valt een onschuldig slachtoffer bij een gewelddadige confrontatie en de politie is eerder begaan met het opsporen van de jongeman die met zijn drone beelden maakte van het incident dan in het verzorgen van de gewonde. We stevenen af op een stevige ontsporing waarbij de door iedereen genegeerde jongeren het vuur aan de lont steken. Ze rechtvaardigen hun geweld door te refereren naar “de brutaliteit van onze wereld.” Het getto is een microkosmos die de wereld weerspiegelt en geweld dreigt als een boemerang terug te keren naar de ordehandhavers.

Een (na)zinderend drama

Regisseur Ladj Ly laat Frankrijk balanceren tussen euforie en haat door de collectieve waanzin na het voetbalsucces (en de daarmee verbonden illusie van samenhorigheid) meteen te laten volgen door botsende individuen en ontspoorde agenten in een zinderend drama. We spraken in Brussel met co-scenarist Giordano Gederlini (° 1971) en met regisseur-scenarist Ladj Ly (zie morgen) over het in Cannes met de Juryprijs bekroonde Les Misérables.

Het was sinds de première tijdens het filmfestival van Cannes al een ongelooflijk avontuur voor Les Misérables.

Giordano Gederlini: “De film is fenomenaal ontvangen door pers en publiek in Cannes. Dat hadden we niet verwacht, dat konden we ook niet verwachten. Les Misérables is een met weinig middelen en zonder sterren gemaakte film die slechts op minimale steun kon rekenen. Maar de kracht van de film is dat hij echt aanvoelt omdat hij gedraaid is in het milieu waarover hij gaat. Het is een op straat gemaakte film die de kracht en urgentie bezit nodig om mensen te raken. Het blijft echter ongelooflijk.”

We kennen je als scenarist van The Invader (Nicolas Provost) en recent Tueurs (François Troukens & Jean-François Hensgens) maar hoe is Ladj Ly bij jou uitgekomen? Hij had samen met acteur Alexis Manenti reeds een gelijknamige kortfilm gemaakt.

“Ladj Ly had op de set van de kortfilm het scenario geschreven samen met Alexis Manenti, de acteur die de onaangename politieagent speelt. Toen ze er een langspeelfilm wilden uit puren liepen ze wat verloren in het proces van uitschrijven, structureren en ontwikkelen van dialogen. Het productiehuis SRAB Films bracht hen met mij in contact en het klikte meteen. Dat ik zelf uit een volkse wijk in het Oosten van Parijs kom hielp daarbij. Ik was vertrouwd met het universum van hun personages en begreep snel wat ze voor ogen hadden. Onze referentiefilms waren dezelfde, we hadden soortgelijke ervaringen beleefd en het was snel duidelijk dat we dezelfde richting uit wilden.”

Les Misérables

Een brutale wereld

Wat was je rol in het productieproces?

“Mijn rol was vooral te luisteren naar Ladj. Hij heeft filmische ideeën, draaide al documentaires in de wijk en kende alle uithoeken. Daarbij ging hij altijd erg spontaan en intuïtief te werk, zonder enig strategisch plan. Behalve bij het ‘Watch Cop’ project opgezet om politiebrutaliteit in beeld te brengen. Niet alleen het geweld maar ook het algemeen gedrag van agenten, hun interactie met de wijkbewoners,…

Ladj had ook toen reeds niet zozeer een aanklacht of het opzoeken van een conflict voor ogen maar wou de vinger leggen op wat er leeft bij de politie en de jongeren, hoe ze met elkaar omgaan. Dat zijn thema’s waarover Ladj, Alexis en ik veel discussieerden. Het eerste wat Ladj zei was dat hij alle clichés van banlieue films wou vermijden. Geweld, drugs, wapens, snelle wagens; al die maffiose dingen wou hij niet in zijn film. ‘Dat is mijn dagelijkse realiteit in de wijk niet’ klonk het. Dat was zeker niet het verhaal dat hij wou vertellen. Ladj wou geen extra cliché op de hoop smijten.”

Politiegeweld komt wèl aan bod.

“Het politiegeweld is aanwezig in Les Misérables maar het is niet het thema van de film of de motor van het verhaal. We vertrokken van iets anekdotisch, iets kinderlijk en banaal: de diefstal van een jonge leeuw uit een circus. Dat is een waargebeurd gegeven, iets wat Ladj zelf had meegemaakt. Het incident staat los van bendeactiviteiten, van conflicten tussen politie en bewoners en van een eventueel Romeo & Julia liefdesverhaal.

Naast dit vertrekpunt volgden we ook het stramien van Antoine Fuqua’s Training Day (2001), het verhaal van de eerste dag van een agent die als nieuweling in Los Angeles arriveert en een beetje in het ootje wordt genomen. De structuur van de nieuweling die zich laat manipuleren namen we over. We wilden de kijker samen met dit personage onderdompelen in een onbekende wereld via een kroniek. Zo nemen we de tijd voor een grondige kennismaking met de omgeving en de bewoners i.p.v. meteen volop in de actie te duiken. Onze grafische aanpak wordt gesymboliseerd door de drone van de jonge Buzz die rondvliegt en de wijk haast in kaart brengt. De markt, de gebouwen, de straten.”

Les Misérables

Elk personage telt

Het actietoneel wordt beschreven en elk personage krijgt zijn introductie.

“Juist omdat deze mensen en hun leefwereld het onderwerp van de film zijn, niet het optreden van de politie. Montfermeil, in Seine-Saint-Denis, is een van die quartiers waar de staat zich heeft uit teruggetrokken, waar enkele politieagenten werden achtergelaten om de indruk te wekken dat er een zekere sociale orde heerst. Het is een verlaten gebied en Les Misérables onderzoekt wat er gebeurt in zo’n wijk waar de staat afwezig is.

Verschillende mensen trachten het terrein te bezetten en we wilden de krachtmetingen tussen deze actoren in beeld brengen. Dat is immers de leefwereld, de realiteit van de jeugd. Daarom kozen we er voor om het gebeuren te laten spelen in de zomer wanneer wijkbewoners hun eigen Club Med uitvinden omdat niemand zich op reis gaan kan veroorloven. Dat is ons onderwerp: hoe overleven de jongeren? Welke oorlog woedt er op het vlak van de invloeden die op hen inwerken?”

Ook vanuit het standpunt van de agenten zien we hoe het geweld gevoed wordt.

“Het is een spiraal die op gang komt. Het geweld wordt gevoed door de taal. Door woorden maar ook door lichaamstaal. Ontmoetingen leiden steevast tot verbale conflicten. Dat zien we bij een eerste controle van de jongeren in de hall van een gebouw, zelfs de ‘burgemeester’ reageert en begint te roepen. Het zijn mensen die niet naar elkaar luisteren, die niet met elkaar praten omdat de culturele shock steeds zeer hevig en gewelddadig is.”

Les Misérables

De tol van het vijandsbeeld

Het deed me ook denken aan Nate Parkers American Skin, een film die toont hoe agenten in Amerika opgeleid worden om Afro-Amerikaanse burgers eerst en vooral te zien als potentiële bedreigingen, als gevaren die moeten geneutraliseerd worden. Ook in Les Misérables is het wantrouwen van de politie structureel.

“Men vertrekt van een negatieve houding en dat leidt tot gratuit geweld. Fysiek geweld maar ook de gewelddadigheid van de autoriteiten. Agenten schermen met ‘smaad’ en ‘weerbarstigheid’ en vanaf dat men rebelleert, zich verzet, wordt men gestraft. In Frankrijk is de term outrage zeer populair. De term belediging. Er zijn agenten die hun maandsalaris opdrijven met 200 euro ‘outrage‘ boetegeld. Voor sommigen is dat een spel geworden. Die houding wilden we in de film tonen.”

Agenten zijn daarbij ook zelf het slachtoffer van hun opleiding en werkkader.

“We schilderen hen niet af als slechteriken. Alles heeft met structuren te maken maar ook met opvoeding, mogelijkheden en druk. Ladj en ik zijn geen moralisten, we stellen dingen vast zonder dat we willen opdringen wat er al dan niet gedaan moet worden. Les Misérables is een krachtige constatatie, want in dergelijke wijken is de aanwezigheid van de politie alleen al een probleem. Er is provocatie, er zijn uitdagende en misprijzende blikken, misplaatste woorden, overbodige controles, plots vliegt er een steen door de lucht en ontploft de boel. Het probleem is niet alleen de politieagent maar een Franse maatschappij die wijken getto’s liet worden.”

Les Misérables

Escalerende rebellie

Op het einde revolteren de jongeren.

“We leenden toch iets van Victor Hugo’s sociale roman ‘Les Misérables’ uit 1862. Het enige personage dat we gebruiken is dat van Gavroche, de straatjongen die strijd levert op de barricades. We wilden in ons scenario deze opstandige sfeer weergeven. Het is geen politieke revolutie met slogans en eisen maar een revolte tegen autoriteit. Dat leidt tot een explosieve situatie waarvan men de gevolgen niet kan voorzien. De opstand is helemaal niet gestructureerd en geleid. Het is als een vulkaan die op een bepaald moment losbarst.”

Hoe hebben jullie de scène zelf onder controle gehouden?

“Het is een delicaat gegeven. We vertrokken van een waargebeurd verhaal, van een hinderlaag waar Ladj zelf getuige van was. Hij ontdekte dat agenten in een trappengang gelokt waren en hij is hen gaan verdedigen, de agenten er uit gaan halen want de confrontatie dreigde fataal af te lopen. Gelukkig kon hij de lynchpartij verhinderen. Maar die confrontatie is hem bijgebleven, het deed Ladj beseffen hoe ver men kon gaan met een gestresseerde, huilende agente die getraumatiseerd achterbleef na een conflict dat startte met iets futiel.

Het einde is niet enkel het close-up beeld van de jongen maar ook het citaat van Victor Hugo: “Mes amis, il n’y a pas de mauvais hommes ou de mauvaises herbes, il y a juste de mauvais cultivateurs.” Goed en kwaad deel je zomaar niet op aan de ene of de andere kant van de barricade. Daarom wilden we afstand creëren en benadrukken dat goed en kwaad samen bestaan in mensen en clans. Bovendien wilden we via het slot een ander perspectief introduceren, een openheid creëren die leidt naar iets positief. Daarom wordt het gebaar, de actie gestopt. Onverwacht gezien de evolutie en daarom ook krachtiger.”

Niet netjes afronden verplicht de kijker zelf na te denken.

“Ik vraag vaak bevriende agenten informatie wanneer ik over acties of procedures schrijf. Toen ik een van hen de eindscène beschreef – de jongen met de molotov cocktail, de ingesloten positie van de agenten en de overmacht – zei hij ‘geen twijfel, hier is sprake van wettige zelfverdediging en zal een agent schieten. Er ligt een collega op de grond, hij loopt zelf gevaar, hij is verplicht om te vuren.’ Maar toen ik hem uitnodigde voor de eerste Franse avant-première veranderde hij van gedacht, ‘in die situatie zal hij niet schieten’. Hij was verstoord door de emoties die de film opwekt.”

Les Misérables

Emoties en veranderende oordelen

Dat is natuurlijk ook het cinema-effect. In het echte leven spelen adrenaline, stress en angst.

“Ik vond het toch straf. Toen ik de situatie uitlegde twijfelde hij niet maar bij het zien van de beelden begon hij te aarzelen.”

Ook al omdat ‘de ander’ in de film een menselijk wezen is terwijl het in de realiteit meer een abstract individu blijft, een onbekende.

“In zijn documentaires en in zijn werk met de fotograaf JR heeft Ladj Ly zich al gebogen over de vraag hoe je praat over de bevolking, hoe je ze in beeld brengt om ze menselijk te houden. In fictie zoals Les Misérables werken we bewust via emoties om die menselijkheid te vinden. Het gegeven oogt hard en ernstig maar tegelijkertijd is er ook humor. Dat is de stijl van Ladj Ly, hij is gewoon zo. Grappig én serieus. Hij wou niet dat de film zwaar en met symboliek overladen zou zijn. Kijkers moeten de kans krijgen om te ademen. Het is luchtig en speels, ondanks de sérieux. Die toon ligt mee aan de basis van het succes van de film volgens mij.”

Is er tijdens de opnamen nog veel veranderd aan het scenario?

“Ik was aanwezig tijdens het draaien en toen kwam Alexis Manenti er bij. We werkten nog aan de dialogen, de grappen. De sleutelscène van het bezoek van de agenten aan de winkel van de religieuze leider is herschreven de nacht voor de opnamen.”

Les Misérables

Blauw-wit-rood

Verliepen de opnamen chronologisch?

“Grotendeels want de eerste scène waar de jongeren discussiëren over het Franse voetbalelftal werd gedraaid toen het wereldkampioenschap op zijn einde liep. We snijden ook de transportproblemen van de wijken rond Parijs aan. Er zijn immers geen directe lijnen, men moet telkens verschillende keren overstappen om in het centrum te geraken. We wilden onderstrepen dat de wijken geïsoleerde eilanden zijn geworden.

Ladj Ly heeft zijn camera genomen en die formidabele openingsscène gefilmd. We wilden Les Misérables beginnen en eindigen met de kinderen en de toon die we zochten was ‘dit zijn kinderen van de republiek’. Victor Hugo was een republikein die zijn waarden verdedigde en daarvoor verbannen werd. We wilden iets doen met die vaak slecht ontvangen en begrepen blauw-wit-rode vlag waarin de jonge Issa zich wikkelt wanneer hij naar de wedstrijd wil gaan kijken. Alleen voetbal kan de illusie van nationale eenheid nog creëren. Ladj had het briljante idee om na de La Marseillaise samenzeng de filmtitel de euforie op de Champs Elysées te laten platwalsen. Dat is de ironie van de film: we zijn allemaal ‘des misérables‘. Die ironie maakt de film zo verleidelijk.”

Net als knipogen zoals het ‘Le Maire’ voetbalshirt dat verwijst naar de Franse voetbaltrainer Roger Lemerre.

“Dat zat reeds in de kortfilm.”

Les Misérables

Er zijn nadrukkelijke afwezigen in de film: de staat maar ook de school.

“In wijken met een werkloosheid van 40% is de afwezigheid van de staat crimineel terwijl het onderwijs een belangrijke rol speelt. Maar we wilden het gebeuren situeren in de zomer, met hitte en verveling. Spike Lee’s Do the right thing vormde een inspiratiebron, de broeierige sfeer waarin conflicten uit de hand lopen was cruciaal. Samen met de frustratie en verveling van mensen die thuis moeten blijven.”

Heeft Les Misérables jou iets geleerd?

“Ik heb Ladj Ly pas echt leren kennen tijdens de opnamen. Ladj is eerder verlegen en gereserveerd maar op de set is hij fenomenaal. Tijdens het schrijven van het scenario was zijn menselijke benadering van alle personages me opgevallen en dat merk je nog sterker op de set. De menselijkheid die van hem uitgaat stimuleerde jongeren zonder filmervaring om zich met hart en ziel te geven. Tijdens de montage viel me ook op hoe Ladj poëzie weet te scheppen met beelden. Hij is een heel visueel en contemplatief filmmaker.

Ladj vervalt nooit in intellectualisme en narcisme. Hij en DoP Julien Poupard hebben een heel directe, natuurlijke relatie met mensen en dingen. Ze raken me met hun beelden. Bovendien zit in alle personages een stukje Ladj. Natuurlijk vooral in Buzz, de jongen met de drone gespeeld door zijn eigen zoon Al-Hassan. Hij projecteert zich in hem, in deze getuige, en ook in karakteristieken van anderen. Omdat Ladj zo bescheiden is, gebeurt dat op een gereserveerde, weinig nadrukkelijke wijze. Het maakt de kracht en de authenticiteit van Les Misérables niet minder. In tegendeel.”

Interview Brussel 9 november 2019

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen bij DeWereldMorgen.be, maandag 18 november 2019)

LES MISÉRABLES van Ladj Ly; F – 2019 – 102′; met Damien Bonnard, Alexis Manenti, Djebril Didier Zonga, Issa Perica, Almany Kanouté, Steve Tientcheu, Jeanne Balibar; scenario Ladj Ly, Alexis Manenti & Giordano Gederlini; fotografie Julien Poupard; montage Flora Volpellière; muziek Pink Noise; productie SRAB Films; distributie Paradiso; release 20 november 2019.

Les Misérables

Leave a comment