Martin Scorsese’s The Irishman: Het is wat het is

“Vroeger dacht ik”; met die woorden en de close-up van een oude Robert De Niro in een rolstoel begint The Irishman. Na een onheilspellende, tragische noodlottigheid uitademende, travelling door de gangen van een bejaardenhuis op het ritme van de ballade ‘In the Still of the Night’.

Martin Scorsese’s visueel verbluffende en emotioneel complexe herinneringstocht door de Amerikaanse geschiedenis en de criminele carrière van Frank Sheeran is een levendige terugblik gedrenkt in pijn en spijt die aangeeft dat zowel levens als blikken verstoord worden door een haperend moreel bewustzijn en een falend geheugen. Alle wegen naar het verleden lopen via een heden zonder toekomst. Na 209 boeiende minuten meanderende herinneringen verlaat de camera de kamer en de verteller door een bewust, voor de dood, open gelaten deur.

The Irishman is na Mean Streets (1973), GoodFellas (1990), Casino (1995) en Gangs of New York (2002) een nieuw hoofdstuk in Scorsese’s criminele geschiedenis van een natie ‘born in the streets‘. Het gangster universum is vertrouwd maar doordat deze kroniek meer in het teken staat van onafwendbare dood dan van gewelddadige vitaliteit is de toon anders. Weemoediger, kritischer, somberder. Emotioneler zonder sentimenteel te worden. In zijn adaptatie van Charles Brandts ‘I Heard You Paint Houses’ reconstrueert Scorsese wel de opmars van vrachtwagenchauffeur Frank door de rangen van de maffia in Philadelphia én zijn relatie met zowel capo Russell Bufalino als vakbondsleider Jimmy Hoffa maar de feiten interesseren hem amper.

Ze zijn zelfs twijfelachtig, de enige waarheid is een emotionele waarheid. Die is gedrenkt in urgentie, verlies, verraad en verdriet. Daar waar eerder jeugdige energie brutaal botste met de omgeving (Mean Streets, Gangs of New York) of een avontuurlijke geest ontspoorde (GoodFellas, Casino) is The Irishman de melancholische terugblik van iemand die zich bewust is van de eigen sterfelijkheid na een leven van nonchalant en gevoelloos omspringen met de dood.

Sheerans emotionele biecht vol koel geserveerde herinneringen verbindt de kloof tussen jeugd en ouderdom met die tussen onschuld en zonde maar legt ook de effecten van de tijd bloot. De discrepantie tussen dankzij technologie verjongde gezichten en de als oude mannen bewegende lichamen sluit perfect aan bij de tragische onafwendbaarheid van de geestelijke en fysieke dood van individuen die gretig kozen voor een rol als pion van de georganiseerde misdaad.

Personages worden geïntroduceerd met een fiche die meteen hun dood vastlegt of blijken doordrongen van morbide logica. Wanneer Sheeran hoort dat zijn advocaat dood is, vraagt hij reflexmatig wie hem neergeschoten heeft. Kanker is te absurd voor gangsters. Hun realiteit is die van “It is what it is”, het onafwendbare doodsvonnis dat de flamboyante Hoffa op uitdagend roekeloze wijze denkt te kunnen negeren. Ook al weet hij dat macht en geweld verbonden zijn.

Scorsese legt de band met de verstrengeling van misdaad en maatschappij (Varkensbaai, JFK-moord, Las Vegas), de verankering van geweld in de samenleving en de manier waarop mannen geschiedenis schrijven zonder empathie voor vrouwen. Terwijl de regisseur afstand neemt van macho cinema betreurt zijn protagonist het verlies van vriendschap (door het eigen verraad) en gezin (dochters voelen geen bescherming maar afschuw).

Maar wanneer tranen eindelijk emoties verraden blijken wonden fataal. De eenzame levende dode kan enkel via fictie helen, de camera krijgt de ‘closure‘ die FBI-agenten vruchteloos zoeken. Het is Scorsese’s ode aan een medium dat volgens hem draait om mensen die emotionele, psychologische ervaringen doorgeven aan anderen. Respectvol en met humor maar zonder de smileys die een Tarantino toevoegt. The Irishman is klassieke cinema maar vooral ook een magistraal meesterwerk, uniek in zijn jeugdige melancholie.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in Filmmagie, n° 700, december 2019)

GENRE misdaad

REGIE Martin Scorsese

SCENARIO Steven Zalian naar Charles Brandt

FOTOGRAFIE Rodrigo Prieto

MUZIEK Robbie Robertson

MONTAGE Thelma Schumacher

CAST Robert De Niro, Al Pacino, Joe Pesci, Harvey Keitel, Anna Paquin, Kathrine Narducci

PRODUCTIE USA – 2019 – 209’

DISTRIBUTIE Netflix

RELEASE 13 december