Paolo Sorrentino’s Loro: De verleiding van losbandigheid
Il Divo, La Grande Bellezza en Youth regisseur Paolo Sorrentino distilleerde uit zijn tweedelige TV-serie Loro een wat ongelijke film maar zijn Fellini-achtig portret van de Italiaanse media tycoon en politicus Silvio Berlusconi overstijgt wel de karikatuur en peilt in deze satirische biopic naar hoe een grotesk figuur jarenlang een bevolking kon misleiden en verleiden.
Met de filmtitel Loro, ‘zij’, legt de Italiaanse regisseur en Oscarwinnaar Paolo Sorrentino de focus niet op Silvio Berlusconi, de omstreden politicus die een media-imperium uitbouwde en tal van schandalen overleefde, maar op zijn entourage, de regelaars die in de periode 2006-2010 (tussen Berlusconi’s tweede en derde premierschap) via dubieuze acties hun baas macht en geld hielpen vergaren. Niet toevallig komt de even lustvolle als controversiële Berlusconi in het eerste uur van dit fresco zelfs niet in beeld.
Loro opent immers met het verhaal van de kleine sjacheraar Sergio Morra die graag Europarlementariër wil worden (niet uit idealisme maar omdat het een lucratieve job is) en daarom hoopt zich in de gunst van de machtige Berlusconi te werken. Daarvoor moet hij passeren langs de entourage van de als ‘hij’ omschreven mysterieuze machtswellusteling die zelf vooral bezig is met het terug trachten te winnen van een echtgenote die zijn ontrouw kotsbeu is. Door het organiseren van feestjes in een gehuurde villa – met tonnen drugs en een resem halfnaakte vrouwen – weet Morra de aandacht van een met zichzelf worstelende Berlusconi te trekken.
Op aangeven van zijn vriend en compagnon Ennio gebruikt Berlusconi zijn talent als verkoper (van toekomstdromen) om niet enkel zijn malaise te overwinnen maar ook opnieuw door te dringen tot het centrum van de macht. Maar dan geraakt hij andermaal uit evenwicht. Zijn echtgenote wil scheiden, de aardbeving in L’Aquila blijkt ook politiek een zware dobber en een jong meisje confronteert de man die geen afwijzing gewoon is met zijn fysieke aftakeling en vergankelijkheid.
Daar waar Nanni Moretti in Il caimano (2006) een decadente en corrupte Berlusconi meteen (moreel) tackelt (hem ontmaskert als de kaaiman die Italië verslindt), verrast Paolo Sorrentino door eerst de vrolijk decadente en ongecomplexceerd corrupte sfeer te schetsen waarin deze monsterlijke narcist kon functioneren. Pas daarna verschijnt Berlusconi in beeld. Als een karikatuur, maar wel als een karikatuur die de regisseur eerder tracht te begrijpen dan te veroordelen. Loro is geen aanklacht maar een poging om in een fenomeen op Fellini-achtige wijze te duiden. Niet als het resultaat van individuele monsterlijkheid maar als product van een corrupt en decadent politiek en sociaal systeem.
Weinig subtiele, uitbundige en excessieve personages fascineren Sorrentino al een filmcarrière lang en Italië is voor hem een land dat de val van het Romeinse rijk blijft herhalen. Vandaar ook dat het eerste deel van Loro haast een in loop vertoonde choreografie van seks- en drugsfeestjes lijkt. Met als hoogtepunt een visueel verbluffende scène waarin tijdens een feestje kleurrijke pillen in slowmotion door de lucht dwarrelen. Op het ritme van een repetitieve dreun. Alsof de regisseur een soort boenga boenga-esthetiek heeft ontwikkeld.
Sorrentino vertraagt, versnelt, blikt terug en wisselt in een krachtige audiovisuele trip beelden van dansende, dronken en gedrogeerde mensen af met close-ups van verbouwereerde gezichten en gestileerde vergezichten. Onderbroken door surrealistische scènes zoals een door de airco van Berlusconi’s villa gedood schaap (dat netjes begraven wordt), de explosie van een vuilniswagen in het stadscentrum en een vreemde ontsmettingsactie in de tuin van de protagonist.
Het grote verschil met Moretti is dat Sorrentino niet blind is voor de charme en de aantrekkingskracht van Berlusconi en daarom meer inzet op verleiding dan op misleiding. Het is niet de eerste keer dat de regisseur ingaat op verleiden en de prijs die daarvoor betaald moet worden. De investeerder die met geld van de maffia werkt in Le conseguenze dell’amore (2004), de eenzame premier Andreotti in Il Divo (2008), de jetset schrijver en journalist in La grande bellezza (2013) en de oude mannen in Youth (2015) ontdekten eerder al hoe cruciaal de verleidingskunst was in het leven van met leegte en eenzaamheid worstelende individuen.
Silvio Berlusconi, briljant vertolkt door Sorrentino’s fetisj acteur Toni Servillo vertolkt, beseft in Loro als geen ander het belang van verleiding. Hij brengt geen leugens aan de man maar verkoopt dromen, hij charmeert mensen met zijn botte directheid en verleidt hen zowel met hun eigen verlangens als met zijn charme. Sorrentino vernietigt de mythe dat mensen altijd politieke keuzes maken vanuit rationele overwegingen of weloverwogen belangen. Hij toont hoe ze vaak verleid worden door figuren en partijen die inspelen op irrationele gevoelens, verlangens en angsten.
Volgens Sorrentino is de platvoersheid en decadentie van Berlusconi tegelijk walgelijk en aantrekkelijk. Kiezers werden verleid door zijn charme en vulgariteit. “Loro gaat over de triomf van de vulgariteit,” stelt de cineast. “De vulgariteit in de film typeert de periode die we afbeelden,” vertelt hij in De Volkskrant, “in die jaren was dit soort vulgariteit wijdverspreid. Het is met seks en drugs net als met geweld; ook dat bestaat in de werkelijke wereld en ook dat wordt in films getoond.”
Maar, “of je dat wel of niet aantrekkelijk vindt, is aan jou. Ik vind het niet nodig om te benadrukken dat het iets negatiefs is, want ik denk dat het publiek slim genoeg is om daarover te oordelen.” Loro wil er ons inderdaad niet op wijzen hoe afschuwelijk vulgariteit is of hoe lelijk vulgaire mensen zijn. Zoals Moretti de vulgaire Berlusconi en zijn decadente levenswijze veroordelen is voor Sorrentino te gemakkelijk. Hij wil de vinger leggen op de ambiguïteit van een leven zonder normen en waarden. Een bestaan dat aantrekkelijk (want vrij) kan ogen maar tegelijk een angstaanjagend symptoom van een ontspoorde, verrotte cultuur is.
Daarom is het volgens Sorrentino “nodig om de schoonheid van vulgariteit te laten zien. Die is prachtig. Waarom zou zij anders zo populair zijn? Ik ben vooral geïnteresseerd in het onderzoek naar wat er zo aantrekkelijk is aan een leven dat we ook afschuwelijk vinden.” In dat onderzoek blinkt Loro uit. Op deze manier zegt het buitenbeentje van de Italiaanse cinema in deze gewild groteske film ook iets over de Italiaanse samenleving. En over de zowel de werking en gevolgen van verleiding.
IVO DE KOCK
LORO: regie: Paolo Sorrentino, I 2018, 151′; met Toni Servillo, Elena Sofia Ricci, Riccardo Scamarcio, Kasia Smutniak; extra’s: making of; FILM: **** / EXTRA’S: *; distributie: Belga.
