Rungano Nyoni’s I Am Not a Witch: Een satirische kijk op vrouwenonderdrukking

jan 11, 2019   //   by Ivo De Kock   //   actueel, Algemeen, drama, dvd, film, genre, komedie, regisseur  //  Reacties uitgeschakeld voor Rungano Nyoni’s I Am Not a Witch: Een satirische kijk op vrouwenonderdrukking
I Am Not a Witch

Wanneer een Zambiaans meisje in een heksenkamp belandt gaan in het grappige en sprookjesachtige I Am Not a Witch de poppen aan het dansen. Mede door het sublieme acteerspel van de jonge Margaret Mulubwa blijft deze impressionistische fabel van de debuterende Brits-Zambiaanse cineaste Rungano Nyoni verwonderen en verrassen.

I Am Not a Witch

Na een banaal incident (een vrouw struikelt en laat de waterkruik die op haar hoofd balanceert vallen) groepeert een heel Zambiaans dorp zich rond een negenjarig meisje. Shula krijgt de schuld van het voorval en het woord ‘heks’ valt. Ze reageert stoïcijns en hult zich in stilzwijgen. Een onzekere plaatselijke politieagente belt ‘de autoriteiten’. Vanuit zijn bad besluit de verantwoordelijke dat hij het zaakje moet oplossen. In een heksenkolonie wel te verstaan. Het meisje wordt naar die plek gebracht en mag er zelf bepalen wat ze is: “Je bent een geit of een heks. Laat het morgenochtend maar weten.” De keuze valt op heks zijn. Niet onverwacht aangezien geiten geen lang leven beschoren lijken.

In haar nieuwe leven moet Shula (haar naam betekent passend ‘ontworteld’) hard werken op het land en sporadisch fungeren als ‘attractie’ voor toeristen op fotosafari. Dan duikt meneer Banda op, een man die zegt Shula’s lot te willen verbeteren door zaken met haar te doen. Shula’s ’talent’ als heks wordt daarbij uitgespeeld en gepromoot via media-optredens. “New witch in town. Fresh and young!” kraait Banda enthousiast. Opnieuw dreigt Shula geleefd te worden en wordt ze gedwongen te kiezen tussen een ‘veilig’ slavenbestaan en meer precaire vrijheid.

I Am Not a Witch

De op jonge leeftijd naar Groot-Brittannië geëmigreerde cineaste Rungano Nyoni baseerde zich voor haar research in het kader van haar langspeelfilmdebuut (ze draaide al een aantal kortfilms) op verhalen over heksenkampen maar besloot ook een poosje te verblijven in zo’n kamp. Dat versterkt niet enkel de authenticiteit van I Am Not a Witch maar zet de maker aan om de personages empathisch te benaderen en respectvol om te gaan met lokale tradities.

Toch worden er ook vragen gesteld. Over de uitbuiting van (deze) vrouwen in Zambia (die vastzitten aan een lint zodat ze niet kunnen weglopen, of wegvliegen zoals Banda beweert). Over de positie van de vrouw in een patriarchale maatschappij. Over wie de echte beslissingen neemt. Over de ‘speciale krachten’ die in het spel zijn. Over de rol van de media en de toeristische industrie. Over de weg naar verandering.,Over hoe omgesprongen moet worden met de dichotomie tussen oud en nieuw, vertrouwd en vreemd, prozaïsch en mystiek.

I Am Not a WItch

Met zijn droge humor is I Am Not a Witch een satire die absurditeit en ernst verbindt maar vooral nooit de menselijkheid van de personages en de onmenselijkheid van hun situatie uit het oog verliest. De beelden zijn vaak poëtisch en sprookjesachtig (DP David Gallego werkte ook aan El abrazo de la serpiente) maar blijven stevig verankerd in de realiteit. Met dank aan een kracht en fragiliteit uitstralende hoofdactrice. Maggie Mulubwa heeft weinig dialoog, maar haar expressieve ogen en gezicht zeggen meer dan woorden. Ontreddering, pijn, frustratie, woede: de emoties borrelen aan de oppervlakte. Haar personage mag dan geen echte heks zijn, Shula blijft mysterieus en daardoor ook fascinerend.

“Stanley Kubicks Dr Strangelove was een referentiewerk,” vertelde Rungano Nyoni aan Little White Lies, “ik hou ervan hoe de regisseur drama omzet in satire maar wanneer het om Afrika gaat hebben mensen het daarmee moeilijk. Ze kunnen het onderscheid tussen satire en de realiteit niet maken. Mensen lachen met Dr. Strangelove omdat ze eten dat het absurd is. Alhoewel I Am Not a Witch fictie is wou ik Zambiaanse humor, en de manier waarop we omspringen met tragische gebeurtenissen, tonen. Voor outsiders kan dat ongepast lijken maar het is een humor die ik zonder verontschuldigingen wilde gebruiken. Ik ben een eerder opvliegend en woedend individu dus moest ik zien af te remmen en me op een andere wijze uitdrukken.

I Am Not a Witch

De komische toon belet niet dat Nyoni een boodschap heeft: “Ik wou duidelijk maken dat dit een hedendaagse problematiek is. Hekserij kan nog altijd gebruikt worden om vrouwen te onderdrukken. Men controleert vrouwen door een spiritueel geloof en beweert dat het, net zoals het verminken van vrouwelijke genitaliën, in de cultuur zit. Dat klopt niet, het is een manier om vrouwen te controleren.”

IVO DE KOCK

I AM NOT A WITCH: regie: Rungano Nyoni; GB, 2017, 88′; met: Gloria Huwiler, Maggie Mulubwa, Nellie Munamonga Dyna Mufuni, Nancy Murillo; FILM: **** / EXTRA’S: 0; distributie: September Film.

I Am Not a Witch