Voyage of Time: Life’s Journey: De spirituele en visuele trip van Terrence Malick
Nadat hij van Badlands(1973) over Days of Heaven (1978) en The Tree of Life (2011) tot Knight of Cups (2015) gefocust had op de zieleroerselen van de mens en zich zo had ontpopt tot dé poëtische en visuele chroniqueur van het innerlijk bewustzijn verraste Terrence Malick (° 1943) in 2016 met een contemplatieve documentaire die peilt naar het mysterie van het leven en het universum. Met het even passionele als persoonlijke Voyage of Time: Life’s Journey daalt de Amerikaanse filmmaker af in het verleden van de planeet om te zoeken naar de toekomst van de mensheid. Resultaat is een ambitieuze en baanbrekende documentaire die ons onderdompelt in een poëtische, spirituele sfeer en ons balancerend op de grens van wetenschap en verbeelding meevoert voor een visuele en emotionele trip door het verleden, het heden en de toekomst.
De boom van het leven
“Someday we’ll fall down and weep. And we’ll understand it all, all things”. In Terrence Malicks zowel geprezen als uitgespuwde The Tree of Life stond het mysterie van het leven reeds centraal. Maar in zijn vijfde film ging de enigmatische regisseur van het kleine naar het grote, van het persoonlijke naar het grote. Van de jeugdherinneringen van een man die worstelt met zijn opvoeding en geloof via bespiegelingenover de beproevingen van de mensheid naar een geschiedenis van hetheelal. De Gouden Palm van Cannes was een krachtige symfonie over herinneringen, gevoelens en onze plaats in de wereld vanuit het perspectief van een kind dat in de jaren vijftig opgroeit met een verbitterde vader en een engelachtige moeder. Een intens visueel meesterwerk dat bijzonder gedurfd (qua ambities) en radicaal (qua filmtaal) was maar draaide rond een verhaal en personages. Hoe complex en moeilijk te ontcijferen het ook allemaal was.
Malick hielp de kijker bij het interpreteren met religieuze verwijzingen. Zo opent The Tree of Life met het antwoord van God aan zijn beproefde dienaar Job: “Waar was jij toen ik het fundament van de aarde legde?” Malick volgt evenwel niet het scheppingsverhaal maar wel de wetenschappelijke consensus. In een prehistorische scène dicht hij een vleesetende dinosaurus mededogen toe. Die menselijkheid ontgrendelt het openingscitaat. In de wereld van Malick is God niet dood maar afwezig, elders. “Daar leeft God” zegt Mrs. O’Brien terwijl ze naar de wolkenhemel wijst. Op aarde en in alle plaatsen kan rationaliteit onheil niet voorkomen en heelt God geen wonden. Tranen horen bij het leven, voor een kind van negen maand en voor een mens van negentig. Verdriet, pijn en lijden zijn emoties die in al hun zinloosheid woede,weerstand en vragen oproepen.
Vragen die weerklinken bij beelden van inslaande asteroïden, watervallen, zoutvlaktes, vulkaan erupties, wolken, geisers, bomen, een schommel,… Hoe bent U bij mij gekomen? Hoe verloor ik U? Wie zijn wij voor U? Houdt U me in de gaten? Alle vragen leiden naar die ene van Job: waarom moeten onschuldige mensen lijden? Op de eerste gefluisterde woorden – “Brother, mother”– volgt “Er zijn twee manieren om om te gaan met het leven: the way of nature and the way of grace. Je moet kiezen”.
In The Tree of Life gaan de Texaanse gezinsleden hiermee aan de slag. Moeder O’Brien (Jessica Chastain) gaat voor gratie, want “de natuur wil alleen zichzelf behagen, vindt redenen om ongelukkig te zijn als heel de wereld geluk uitstraalt”. Gefnuikte artistieke ambities overtuigen vader O’Brien (Brad Pitt) dat “de wereld leeft op bedrog. Je mag niet goed zijn. De foute mensen worden rijk en geliefd”. Voor hem loopt de weg naar geluk via assertiviteit en uiterlijke schijn. Zijn gezinsleden putten uit hun innerlijke kracht. Een afterlife slotakkoord brengt harmonie in de chaos, verzoening te midden van het lijden. Met zijn visuele, contemplatieve stijl en associatieve montage verbindt Malick zichtbare en onzichtbare werelden, vertelt hij een kroniek van liefde en beproeving via manifeste en onderhuidse emoties en laat hij sfeer primeren op plot. Maar in The Tree of Life zijn er nog altijd verhaallijnen en personages. Die verdampen meer en meer in To the Wonder (2012), Knight of Cups (2015) en Song to Song (2017) om quasi onvindbaar te worden in Voyage of Time: Life’s Journey (2016).
Een kosmisch visueel ballet
“Mother. Born. I. Am. Life. Restless.” declameert Cate Blanchett in Voyage of Time: Life’s Journey om aan te vullen met een andere variant op het in The Tree of Life gefluisterde “Brother, mother”: “Mother, you walked with me then… in the silence.. before there was a world… before night or day… into stillness… when nothing was...” Daar waar zijn The Tree of Life nog een kroniek van liefde en beproeving met spirituele inslag was, kiest Terrence Malick nu resoluut voor een als een poëtisch kosmisch ballet geserveerde documentaire over de oorsprong van het leven, of preciezer: over het proces van “eternal birth”.
De Amerikaanse auteur – die al tekende voor meesterwerken zoals Badlands, Days of Heaven, The Thin Red Line en The New World – tart de kijker in Voyage of Time: Life’s Journey met beelden die in chaos verankerd blijven (daar waar cinema ons doorgaans richting orde leidt) en woorden die balanceren op de grens van het poëtische en het ridicule. Contemplatieve maar vooral radicale cinema. “Een raadsel voor mezelf,” zo omschrijft de bevraagde ‘moeder’ zich. In voice over blijft Blanchett vragen spuwen, zonder antwoorden te geven: “What brought me her? Where are you leading me? Who am I to you? Will we always be together? Where are you? Mother, does your goodnes never fail? Will you abandon me? Did love make me?”
Hardcore Malick, zoveel is duidelijk. Maar ook vintage Malick, want de raadselachtige cineast blijft verbazen. Zo heeft hij zijn mythische status doen imploderen. Malick draait bijna jaarlijks zijn film (i.p.v. om de 15 of 20 jaar zoals in het begin van zijn carrière), leeft niet langer als een kluizenaar (met zowaar publieke optredens), heeft lak aan evenementen (waardoor het maar kort in onze bioscopen uitgebrachte Voyage of Time: Life’s Journey een vergeten film dreigde te worden), biedt de kijker geen houvast en omhelst uitdagend het mysticisme dat hem vaak werd aangewreven. De man heeft panache en Voyage of Time: Life’s Journey is een bravoure stuk, het werk van een auteur. Dat is niet iemand meteen vaste stijl (want zoiets is eerder een tic), maar iemand met een schriftuur, het vermogen om zijn taal aan te passen aan zijn onderwerp.
“Ik sidder in verwondering” klinkt het in Voyage of Time: Life’s Journey en dat gevoel tracht Malick te delen. Hij wou deze elegische reis naar de oorsprong der dingen al lang maken, hintte ernaar in zowel The Tree of Life en To the Wonder, en smijt zich nu complexloos. In zijn pantheïstische visie verstrengelen wetenschap en poëzie. Universa, natuur en God zijn identiek en alhoewel Malick leven van water naar land voert en de opkomst en ondergang van dinosaurussen toont, ontbreekt een didactische tijdslijn. Fraaie beelden van grote en kleine kosmische wonderen worden afgewisseld met beschadigde opnamen van wat er foutloopt in de wereld terwijl Malick switcht tussen betoverende beelden van vloeiende materie en Blanchetts bezwerende mantras. Deze melancholische poëtische meditatie is pure (immersieve) cinema. Die gelukkig ook op Blu-ray tot zijn recht komt.
Een persoonlijk passieproject
Voyage of Time: Life’s Journey werd niet meteen goed ontvangen door de pers toen de docu in première ging tijdens het filmfestival van Venetië in 2016. De teneur was dat Malick de warrige lijn van zijn laatste fictiefilms doortrok en toch wel ver verwijderd was van zijn ‘meesterwerk’ The Tree of Life. Een reactie die vreemd overkomt voor wie getuige was van de manier waarop de film in Cannes door velen werd uitgespuwd. Het regende klachten over de openingsscènes die ons door nebula, de Big Bang en sterrenstelsels naar de hedendaagse aarde voerden. Een trip die Malick met Voyage of Time: Life’s Journey overdoet.In 45 minuten voor de IMAX-versie en in 90 minuten voor de bioscoop-en dvd-versie.
“Voyage of Time: Life’s Journey is een documentaire die een tijdslijn opstelt van onze inzichten in de ontwikkeling van de menselijke geschiedenis en de wetenschappelijke chronologie van de aarde, van het ontstaan van hetzonnestelsel tot de geboorte van nieuw leven,” zegt Visual effects supervisor en Associate producer Daniel Glass in een making of, “de film zet de mensen aan om te geloven in en geïnspireerd te worden door de ‘wonder of life‘, een van de thema’s die de rode draad vormt door het werk van Terrence Malick.”
Deze reis vanaf de geboorte van de sterren door de oorsprong van de mensheid was een oude droom van Terrence Malick. “Terry begon aan dit project zo’n 40 jaar geleden,” benadrukt Daniel Glass, “hij verzamelde van toen tot nu nota’s over wetenschappelijke theorieën.” Twintig jaar geleden sprak hij professor natuurgeschiedenis Andrew Knoll, auteur van ‘Life On a Young Planet: The First Three Billion Years’ en ‘Biology: How Life Works’, aan met de vraag een wetenschappelijke basis te voorzien vooreen film over natuurgeschiedenis en de kosmos. Na een telefoontje en een gesprek (“It was only half way through lunch that it suddenly dawned on me, ‘Hey,this is the guy who made Badlands’”zegtKnoll) werd Knoll de belangrijkste wetenschappelijke adviseur van het project.
Filmische inspiratie vond Malick in Cheese Bites(1903), een Britse film van filmpionier Charles Urban en zoöloog Francis Martin over de microbiologische wereld in een stuk Stilton kaas, en Georges Méliès sciencefiction prent Le Voyage Dans La Lune(1902). Malick koos voor een visuele trip vol betoverende beelden en fraaie effecten die van de eerste splitsing van cellen gaat over de dino’s en de homo sapiens tot de huidige mensheid. Van de sterrenstelsels die voor het eerst licht in het heelal brachten tot de Tiktaalik vis die als eerste waterbewoner het vasteland bezocht ende eerste flora. “De basis van de effecten is wetenschappelijk en rekenkundig,” aldus Glass, “in samenwerking met wetenschappers ontwikkelden we visuele weergaven van wetenschappelijke visies. We voegden licht en kleur toe aan hun simulaties.”
De making of toont hoe in Austin, Texas de makers van Voyage of Time: Life’s Journey werken met zowel digitale als organische effecten (rookmachines, vloeistoftanks,…), met microscopische opnamen en telescoopbeelden, met animatie en liveaction, met acteurs en computersimulaties. Terwijl DoP Paul Atkins natuurbeelden verzamelde, er met bescheiden camera’s rauwe beelden van menselijke activiteiten werden vastgelegd, sound designer Joel Dougherty een bevreemdend geluidsuniversum creëerde en music supervisor Lauren Mikus een etherische muzikale sfeer creëerde. Samen met de bezwerende stem van Cate Blanchett – mantra’s zoals “Lightgiver. Light bringer. Who are you?” klinken hypnotisch – levert dit een fascinerende, meeslepende ervaring op. “Na een eeuwigheid. Wat betekent het om ons te zijn?” klinkt het retorisch. Soms zijn vragen interessanter dan antwoorden. Omdat via verwondering ook magie wordt blootgelegd. Dat is de kracht van Terrence Malicks Voyage of Time: Life’s Journey.
IVO DE KOCK
VOYAGE OF TIME: Terrence Malick, USA 2016, 90′, met Cate Blanchett, Jarnal Cavil, Maisha Diatta; scenario Terrence Malick; fotografie Paul Atkins; montage Keith Fraase & Rehman Nizar Ali; dvd dis. Lumière.
