Craig Gillespie’s I, Tonya: Een working class paria op het ijs.
I, TONYA
I, Tonya is een heerlijk rommelige en buitenissige mix van faux-documentaire, misdaadtragedie en biopic boordevol Coen-esque criminele stupiditeit en larger than life personages. Allison Janney won de Oscar voor beste bijrolvertolking terwijl Margot Robbie schittert in de rol van de in een schandaal verwikkelde kunstschaatsster Tonya Harding.
I, TONYA
Lars and the Real Girl en Million Dollar Arm regisseur Craig Gillespie vertelt in I, Tonya op soms hilarische en steeds empathische wijze het tragische verhaal van kunstschaatsster Tonya Harding die eerst beroemd werd omdat ze als eerste Amerikaanse vrouw de aartsmoeilijk drievoudige axel uitvoerde tijdens een wedstrijd en daarna berucht wanneer, in de aanloop van de Olympische Winterspelen van 1994, haar ex-man Jeff Gillooly achter de aanval op concurrente Nancy Kerrigan bleek te zitten.
De Australische cineast kende het verhaal vrij goed omdat hij ten tijde van het incident in de reclamesector actief was en werkte aan een (uiteindelijk nooit uitgezonden) spot van een van Tonya’s sponsors. Zoals velen had hij Harding weggezet als ‘schuldig’ en een biopic interesseerde hem niet tot hij het scenario van Steven Rogers las. “Er zaten zoveel dingen in die ik niet wist,” bekent Gillespie, “ik geraakte gefascineerd door de dualiteit van Harding. Dat zorgde voor empathie en alhoewel we niets goedkeuren biedt dit verhaal ook een kans om naar ons zelf en naar de media te kijken. Het is angstwekkend hoe snel we oordelen. Deze film is een sociale commentaar daarop.”
I, TONYA
Tegelijk toont de filmmaker aan dat Tonya snel het imago van slechte verliezer en valsspeler kreeg omdat ze vlot kon afgeschilderd worden als white trash. Gillespie doet het met humor. “Based on irony-free, wildly contradictory, totally true interviews with Tonya Harding en Jeff Gillooly“, geeft een titelkaart aan en die gesprekken worden ook nagespeeld door een kettingrokende grofgebekte Tonya, een ontwijkend antwoordende Jeff en een met een vogel op haar schouder aan een ademhalingsapparaat gekluisterde moeder LaVona. Terwijl Tonya’s trainer Diane, fictieve journalist Martin Maddox en bodyguard Shawn langsfietsen om flashbacks te becommentariëren.
Tonya komt in beeld als trotse redneck en geboren slachtoffer. Wanneer ze klein is wordt ze door haar alcoholistische moeder geslagen en gedwongen om te schaatsen, wanneer ze een relatie krijgt met Jeff wordt ze geregeld in elkaar getimmerd. Tonya zit klem in een cyclus van geweld; brutaliteit en vernedering. Ze verweert zich fel maar wentelt zich tegelijk in een slachtofferrol die haar toelaat verantwoordelijkheden te negeren. Dat ze als te ruw en onbeschaafd in de marginaliteit wordt geduwd door de schaatswereld helpt niet echt.
I, TONYA
Ondanks haar talent krijgt Tonya steevast lagere punten dan andere schaatssters. Met haar zelfgemaakte kitscherige kledij, haar voorliefde voor rockmuziek en haar ongepolijst gedrag vloekt ze immers met het ‘ijsprinses’ imago dat de schaatswereld wil cultiveren. Voor Tonya zit er niets anders op dan haar fysieke krachten te gebruiken om via de ‘onmogelijke’ triple axel sprong het verschil te maken.
Toch eisen privéproblemen hun tol waardoor ze slechts vierde wordt tijdens de Olympische spelen van 1992. Tonya’s conclusie is hard: “when you come in fourth in the Olympics, you don’t get endorsement deals. You get the 6 a.m. shift at Spud City.” Vandaar haar obsessieve drive om twee jaar later beter te doen. Daarom start ze met Jeff en zijn vriend Shawn een intimidatiecampagne tegen concurrente Nancy Kerrigan. Die ontspoort wanneer Kerrigan fysiek wordt aangevallen en het naar Tonya wijzend onderzoek breed wordt uitgesmeerd in de pers.
I, TONYA
Het incident speelt in de nineties; een periode dat geld en de financiële markten verheerlijkt werden in Amerika en ook het gebruik van (oorlogs)geweld (“force works” was de conclusie bij de Golfoorlog van ’91) geïdealiseerd werd. Gillespie legt hier de vinger op en geeft ook aan hoe de sportwereld commercialiseert, de media op cynische wijze ‘schandalen’ exploiteren en sportleiders op hypocriete wijze omspringen met helden, competitie en sportiviteit.
De filmmaker schetst Tonya als een ‘working class hero‘, iemand die worstelt met haar white trash imago en vecht tegen discriminatie. Gillespie geeft ook aan hoe de media het schandaal opkloppen om de kijkcijfers op te drijven. Het belet hem niet om zijn schaatsende rebel ook neer te zetten als iemand met een donkere kant, een narciste die “will do anything to win.”
I, TONYA
Perfect is Tonya niet, maar menselijk blijft ze steeds. Ondanks Gillespie’s karikaturale stijl en de Coenesque absurde, cynische humor die soms te kop op steekt. I, Tonya focust op een arbeidersbestaan, wat heel ongebruikelijk is in Hollywood, en alhoewel de context van dat leven maar gedeeltelijk geschetst wordt krijgen we toch een idee hoe zwaar het was voor deze anti-heldin. “Ik oefende zes uur per dag schaatsen,” zegt Tonya, “terwijl ik in een ijzerwinkel werkte, een vorklift bestuurde, een kolomboormachine bediende én laste.”
Gillespies narratieve stijl – met split-screens, muzikale montages, schreeuwerige kleuren en lange tracking shots – is rommelig maar die aanpak past wel bij de verwarde geest van deze explosieve protagoniste. I, Tonya is een empathisch portret van een outsider die vergeefs tracht een insider te worden en die door de media in een vingerknip getransformeerd wordt van sportheldin tot paria. Met de rol van sociale media bij de draaikolk van schandalen die iedereen meesleurt in het achterhoofd is het ook een heel actuele, relevante film. Grappig maar tegelijk pijnlijk.
IVO DE KOCK
I, TONYA: Craig Gillespie, USA 2017 120′; met Margot Robbie, Sebastian Stan, Allison Janney; Julianne Nicholson, Paul Walker Hauser; FILM: *** / EXTRA’S: 0; dis. The Searchers.
I, TONYA