Francis Lawrence’s Red Sparrow: De empowerment van een spionne.

RED SPARROW

The Cold War meets #MeToo. Nadat via internet gestolen naaktfoto’s van haar werden verkocht neemt Hunger Games actrice Jennifer Lawrence wraak via een spionagefilm die de empowerment van een jonge vrouw toont. In Red Sparrow verandert een slachtoffer in een sterke vrouw die de controle over haar lichaam en seksualiteit verwerft.

RED SPARROW

“Internet has scorned me, internet heeft me geminacht” zei Jennifer Lawrence tegen Vanity Fair toen ze net als vele beroemde Amerikaanse vrouwen het slachtoffer werd van hackers die privéfoto’s gestolen van haar iPhone verkochten via internet, “het is geen schandaal, het is een sex crime. Het is een walgelijk seksueel misdrijf.”

Lawrence reageerde aanvankelijk vooral door te verklaren dat ze zich in de toekomst ver van Facebook en Twitter zal houden, maar nu slaat ze ook terug via een filmpersonage in een spionageverhaal dat zich afspeelt tijdens de Koude Oorlog. Als Bolsjoi-ballerina wordt Dominika Egorova, na een ongeval dat haar danscarrière beëindigt, door een louche oom (een ijskoude Mathias Schoenaerts) gerekruteerd als spionne voor een speciale eenheid van de Russische inlichtingendienst.

RED SPARROW

Net als in de verfijnde spionageverhalen van John Le Carré draait in Red Sparrow alles om het ontmaskeren van een dubbelagent. Maar regisseur Francis Lawrence (I Am Legend, Constantine, Hunger Games) baseerde zich op het in brutaal realisme badende werk van ex-CIA-agent Jason Mathews om ironie en idealisme in te ruilen voor cynisme en narcistisch geweld.

Hij serveert ook geen James Bond-achtige held. De Britse held die Fleming zag als een herbevestiging van de mannelijke macht na de traumatiserende oorlogsjaren werd ingeruild voor een Russische heldin die meer aansluit bij de hedendaagse gender politiek. Een dominante Dominika symboliseert, of suggereert, de machtsgreep van een vrouw in een wereld waar mannen nog altijd heersen.

RED SPARROW

Hoe actueel dit Koude Oorlog verhaal is in de context van de #MeToo-beweging zien we al in de beginscènes (de generiek volgt pas na 10 minuten). Eerst streelt een mannenhand over de blote rug van Lawrence, daarna wordt haar personage in een hotelkamer door een oudere man gedwongen om zich te ontkleden. De misbruiker wordt gewelddadig bestraft. Door een man want aanvankelijk is de danseres, die na een brutaal ongeval haar carrière in rook ziet opgaan en meteen ook de economische overlevingskansen van haar moeder bedreigd weet, vooral een slachtoffer.

‘Matron’, de KGB-agente die zal fungeren als Dominika’s leermeester bij de opleiding tot ‘Red Sparrow’ (de courtisanes worden ‘mussen’ genoemd), wordt haar geestelijke moeder. Met perverse autoriteit, versterkt door de ijselijke charme van Charlotte Rampling, kneedt ze de jonge vrouw tot iemand die het manipuleren van mannen met een mengeling van list en lichamelijk geweld perfect beheerst.

RED SPARROW

“De Koude Oorlog eindigde niet, maar versplinterende in duizend stukjes,” stelt Matron, en “your body belongs to the state.” De bijgedachte spreekt uit haar ogen: “je geest behoort jou toe, en kan je helpen je lichaam te heroveren.” Inspelen op mannelijke zwaktes is de sleutel: “Elke mens is een puzzel van noden. Je moet het ontbrekend stukje worden; dan vertellen ze je alles.” Collega-spion Marta formuleert het licht anders: “We’ll always be their whores. Unless, of course, we have something they want. If I were you I’d find something.”

“Ik werd meteen verliefd op het boek,” zegt regisseur Francis Lawrence in een making of, “het voelde voor een spionageverhaal heel fris aan. Bovendien werd ik verliefd op het personage Dominika Egorova. Op haar persoonlijke ervaringen en haar dilemma in het verhaal. Ik werd verliefd op de echtheid van het vakmanschap en op de wereld die auteur Jason Matthews creëerde.”

RED SPARROW

De sleutel tot Red Sparrow was voor de makers de protagoniste. Een vrouw, met het brein van een overlever, die getraind wordt om haar lichaam succesvol te gebruiken tijdens riskante operaties. “Ik ben altijd geïnteresseerd in eenzame, geïsoleerde personages en Dominika is zo iemand,” stelt Francis Lawrence, “voor mij was het ook spannend omdat het wat betreft verhaal, universum, toon en (ouder) doelpubliek totaal verschilt van mijn eerder werk.”

Voor scenarist Justin Hayte is Dominika “een speciale heldin omdat ze neigt naar woede, naar het gebruik van geweld. Wat aanvankelijk een beetje verrassend is voor zo’n personage. Wanneer ze in de spionagewereld terechtkomt, merkt ze dat ze er goed in is. Interessant is dat je je uiteindelijk gaat afvragen of deze jonge vrouw, die met tegenzin in deze wereld terechtkwam en eruit wou geraken, het eigenlijk niet leuk begint te vinden. Is ze er echt goed in? En aan wie is ze trouw? Aan de Amerikanen of de Russen? Of alleen aan zichzelf?”

RED SPARROW

Red Sparrow gaat over “seksspionage”, de kunst van het verleiden en chanteren van doelwitten, en is een heel fysieke, extreem gewelddadige en nadrukkelijk seksueel geladen film. Maar voor regisseur Lawrence “mocht het nooit aanvoelen als exploitation, als gratuit. Ik wou geen erotische thriller maken. Het opzet was de inhoud organisch bij het verhaal en het dilemma van het personage te laten passen.”

“Ik denk dat het element van seksuele macht de film anders maakt,” zegt acteur Jeremy Irons, “het is een onderwerp waar we momenteel veel over lezen, de macht van seks en de impact van seksueel misbruik. Dat het zo openlijk gebruikt wordt in een film vind ik verfrissend.” “Op een bepaalde manier vind ik deze film een vrouwenemancipatiefilm,” aldus actrice Sakina Jaffrey, “we zien er hoe vrouwen in Rusland en in de hele wereld in posities komen waarin ze controle moeten hebben om te overleven.” Volgens Jennifer Lawrence herkennen “vrouwen het feit dat ze altijd anders behandeld worden dan mannen. Wij moeten steeds andere manieren zoeken om te krijgen wat we willen en succesvol te worden.”

RED SPARROW

Red Sparrow is enerzijds een traditionele Koude Oorlog spionagefilm met een pak clichéfiguren en -situaties, bijzonder genadeloze Russen en gewelddadige actie. Maar het is anderzijds ook een vernieuwende spionagefilm waarin een vrouwelijke spion niet enkel de controle verwerft over haar eigen lichaam maar dat lichaam (en erotiek) ook gebruikt om verwarring te stichten en macht te verwerven.

Waarbij zowel een cultuur die draait om machismo als het voyeurisme van mannelijke kijkers worden geviseerd. Dominika is een hedendaagse Mata-Hari, een symbool van mysterieuze aantrekkingskracht en empowerment, en alhoewel Jennifer Lawrence niet de uitstraling van een Marlène Dietrich heeft en Francis Lawrence heel wat minder getalenteerd is dan Josef von Sternberg, kan Red Sparrow toch gezien worden als erfgenaam van Dishonored, de spionageklassieker uit 1931.

IVO DE KOCK

RED SPARROW: Francis Lawrence, USA 2018, 140′; met Jennifer Lawrence, Joel Edgerton, Mathias Schoenaerts, Charlotte Rampling, Thekla Reuten, Ciran Hinds, Jeremy Irons; FILM: **** / EXTRA’S: *** (documentaires, commentaar, verwijderde scènes); dis. Fox.

RED SPARROW