Interview Caroline Strubbe over I’m the Same, I’m an Other: ‘Door hun verhaal zullen ze nooit meer dezelfde zijn’

CAROLINE STRUBBE

“Mijn droom was niet om cineast te worden,” zegt de Vlaamse Caroline Strubbe, “ik werd regisseur om dit verhaal te kunnen vertellen”. Net als haar debuut Lost Persons Area is I’m the Same, I’m an Other een intimistisch-minimalistische film waarmee ze een persoonlijk trauma verwerkt. Een visuele, quasi stille film maar “het is niet omdat er nauwelijks gesproken wordt, dat er niets verteld wordt”.

CAROLINE STRUBBE

Strubbe begon aan wat een Lost Persons-trilogie moet worden om haar relatie als kind met haar moeder te plaatsen maar de eerste twee delen werden uiteindelijk een meer universele reflectie op verlies en verwerking. Lost Persons Area (2009) focust op een in een niemandsland tussen elektriciteitspylonen levende dysfunctioneel gezin en I’m the Same, I’m an Other kruipt in de geest van de negenjarige Tess (Kimke Desart) en dertiger Szabolcs (Zoltan Miklos Hadju), twee fragiele-zielen-op-de-vlucht.

Je bent al even bezig met deze trilogie.

Ik heb eerst vijf jaar genomen om een script te ontwikkelen. Uit angst voor die ‘eerste film’ bleef ik maar schrijven tot ik een scenario van 450 pagina’s had. Daar wou ik een trilogie van maken maar men raadde me aan het om te toveren in een film vol flashbacks. Ik herwerkte alles tot een compact geheel dat ik pas tijdens de opnamen terug uit elkaar heb gehaald. Ik begon met de flashbacks en daar bleef het bij zodat 2/3 van het verhaal wegviel. Dat gebeurde organisch. Ik draai chronologisch zonder op voorhand te beslissen hoe lang elke scène gaat duren, acteurs mogen stiltes laten of zinnen veranderen en ik stuur ze zonder repetities op de set. Dat alles leverde langere scènes op waardoor ik heel snel de volledige film had. Dat werd Lost Persons Area en I’m the Same, I’m an Other is een stuk van wat toen bleef liggen. In deel drie, dat ik pas wil maken wanneer Kimke vijf jaar ouder is, zal Tess als achtienjarige teruggaan naar Budapest om Szabolcs op te zoeken. Hij zit al even in de gevangenis en mag geen contact meer hebben met haar omdat niemand weet of er sprake was van pedofiele feiten of niet. Het was de bedoeling dit open te laten. Voelde je deze ambiguïteit?

I’M THE SAME, I AM AN OTHER

Er is een constante spanning en soms lijkt die seksueel geladen, soms blijft het bij zielsverwantschap.

Het is niet zwart-wit, het blijft onduidelijk of hij een engel of een duivel is. Wat telt is dat ze allebei rouwen. Zijn grote liefde was haar moeder. Niet iedereen herkent haar maar het zou moeten duidelijk zijn dat er iets, misschien een relatie, tussen hen was. Daarom geef ik via krantenartikels aan dat ze kampen met verlies en een soort bondgenootschap aangaan. Alles begon voor mij met de vraag hoe je omgaat met onverwerkte jeugdherinneringen en hoe de relatie met je ouders je latere partnerkeuze bepaalt.

Vandaar de flashbacks. Ik werk de trilogie chronologisch af maar de ambitie is er om daarna de drie films te hermonteren tot een film waarbij alles verstrengelt. Eerst maak ik de derde film maar dan ga ik, als een experiment om te onderzoeken wat je met taal kan doen, uit de drie een vierde film proberen te maken. De derde film zal er alvast heel anders uitzien, zich afspelen in de stad en veel dialoog bevatten. Het verlaten Brits badstadje van I’m the Same, I’m an Other past bij mensen op de vlucht. Het is een lost persons area met bewoners die kalmte zoeken. De vrouw bij wie ze de sleutels halen is achterdochtig maar wil zich niet mengen in hun leven.

De personages blijven mysterieus.

Al geven ze duidelijke tekens. Ze geven veel prijs maar ik toonde wel geen confrontaties. De twee gaan niet tegen elkaar in, ze bekampen eigen demonen. Ze nemen elkaar mee als compagnon de route in het rouwproces maar laten elkaar met rust. Tess wil als kind meer contact, ze geeft signalen door objecten te verzamelen. Haar isolement is het resultaat van verwaarlozing en ze zoekt krampachtig naar een nieuwe vaderfiguur.

I’M THE SAME, I AM AN OTHER

De uiteindelijke scheiding is heel ambigu.

Sommigen denken dat er iets gebeurd is en dat ze uiteindelijk verlost is van hem, anderen betreuren dat ze uit elkaar gerukt worden op het moment dat ze samenkomen. Er is een mix van gevoelens en de vraag of Tess hem heeft willen laten pakken of niet. Voor haar is het een test. Wat gebeurt er wanneer ik verdwijn? Voordien hebben ze al constant elkaars territorium afgetast. Ga je naar mij zoeken of niet?

Op Facebook citeerde je “I have to change to stay the same”. Een knipoog naar de film?

Er schuilt veel waarheid in dat citaat van de schilder Willem de Kooning, je moet veranderen om dezelfde te blijven. Dat zal ook blijken in de vorm en het verhaal van deel drie. Je kan dezelfde situaties niet hercreëren, je zwemt nooit in dezelfde rivier omdat het water steeds anders is. En verandering is goed. Even relevant is Samuel Becketts gedicht: “They come/ different and the same/ with each it is different and the same/ with each the absence of love is different/ with each the absence of love is the same.”

De filmtitel komt van “I am the same, I am an other”, de woorden van dichter Gianluca Manzi op muziek van jazztrompetist Chet Baker. Szabolcs zegt dat in het begin: doordat ik u ontmoette werd ik iemand anders. Het idee is dat je verandert door wie je tegenkomt. Ontmoetingen bepalen je levensloop, doen je nieuwe wegen inslaan. Daarom I’m the Same, I’m an Other. “Het heeft geen zin om te praten, de stilte tussen ons heeft nooit geen zin gehad” zegt hij. En dan : “I’m the same, I am another”. Door hun verhaal zullen ze nooit meer dezelfde zijn.

I’M THE SAME, I AM AN OTHER

Kreeg je de financiering van deze zogenaamd moeilijke film vlot rond?

Dat viel mee, het budget van Lost Persons Area was 2 miljoen euro en dat van I’m the Same, I’m an Other ongeveer de helft. Nog altijd behoorlijk wat geld voor een minimalistische film maar gelukkig tolereren de geldschieters in Vlaanderen meerdere soorten films.

Hoe verklaar jij het succes van de Vlaamse film?

Ik denk dat de oprichting van een onafhankelijk filmfonds en de energie die daar van uitging een belangrijke factor is geweest. We worden als filmmakers erg gestimuleerd. We kunnen opleidingen volgen en verschillende soorten films maken. Wanneer, zoals ook in Denemarken, de omgeving meegroeit en meedenkt zit je goed. We hebben heel veel geluk in Vlaanderen te kunnen werken. Twintig jaar geleden wou ik hier weg maar nu heb ik net het gevoel dat ik hier moet zijn. Wat ik doe wordt nu geapprecieerd. Vroeger zou mijn film niet geselecteerd zijn voor een filmfestival als dat van Gent en zou ik geen prijzen hebben gekregen van journalisten. Nu is de Jo Röpcke-prijs die ik ontving vooral ook een statement. Dat vind ik heel moedig. Ik ben blij en verrast dat dit gebeurd is. Ik had het nooit verwacht, ik dacht gewoon ‘ik doe mijn ding verder en we zien wel’.

I’M THE SAME, I AM AN OTHER

De prijs is een statement in de controverse rond cineast Jan Verheyen (Dossier K., Het Vonnis) die vond dat er een onderlijn in de bezoekersaantallen moet worden getrokken waaronder je een hobbyist bent en geen professioneel filmmaker die in aanmerking komt voor subsidies. Voel je je aangesproken?

Totaal niet, ik denk heel anders dan Jan. Voor mij bestaan er verschillende genres en soorten films. Mijn films en die waar Jan veel geld mee verdient. Hij krijgt ook subsidies en de nodige media-aandacht, waarom moeten deze films tegen elkaar opgezet worden? Als arthousecineasten voelen we ons niet geroepen om te stellen dat commerciële films geen subsidies mogen krijgen, er is ruimte voor iedereen. Ik denk dat het te maken heeft met de persoonlijkheid van mijnheer Verheyen die blijkbaar ontevreden is omdat hij vindt dat hij niet au sérieux genomen wordt.

Zijn profileringsdrang is altijd al sterk geweest maar nu sluiten zijn opinies meer aan bij een oprukkend populistisch discours.

Volgens hem is het simpel: een bakker die koekjes maakt die de mensen niet lekker vinden moet zijn winkel sluiten. De vergelijking is demagogisch en dom. Wanneer mensen niet naar arthousefilms gaan heeft dat niets te maken met het feit dat de koekjes slecht zijn maar alles met dat niemand weet dat ze bestaan en dat de vertelde verhalen niet zo herkenbaar ogen. Maar de mensen die gaan kijken zijn meestal blij dat ze geweest zijn. Je zou het kunnen vergelijken met MacDonald’s. Iedereen eet graag fastfood maar is het goed om hamburgers met frietjes te eten en daarna te kotsen? En wanneer je aan kinderen vraagt of ze koekjes lusten zal je zien dat ze alle slechte koekjes opeten.

I’M THE SAME, I AM AN OTHER

Hier komt componist Albert Markos tussen met een parallel: De situatie in Hongarije is vergelijkbaar met het discours van Caroline’s collega. De rechtsconservatieve nationalist Viktor Orban voert er een weinig cultuurvriendelijke politiek. Hollywoodproducent Andrew G. Vajna (First Blood, Total Recall, Die Hard: With a Vengeance, Nixon) keerde terug naar ons land en werd een door de regering aangestelde filmgoeroe die beslist over de verdeling van overheidsgelden bij filmproducties.

Zijn filosofie is dat zelfs arthousefilms succesvolle films moeten zijn. Wanneer de regering subsidies geeft hebben ze het recht om het scenario te superviseren en het terug te sturen met de eis om het te ’toeschouwersvriendelijker’ te herwerken. En wanneer ze het script aanvaard hebben mogen ze naar de opnames gaan om te zien of het ook gerespecteerd wordt. Het resultaat is dat de filmproductie in Hongarije is ingestort. Voor het eerst sinds haar oprichting in 1965 is in 2013 de jaarlijkse tentoonstelling van nieuwe Hongaarse films zelfs niet doorgegaan bij gebrek aan films.

Niet bepaald gerustellend, aldus Strubbe: Dat speelt zich af in Europa, in een land zoals Hongarije dat zoveel prachtige films heeft voortgebracht. Films van mensen zoals Bela Tarr, Miklos Jancso en Istvan Szabo. Het versterkt mijn besef dat we het in Vlaanderen momenteel goed hebben.

IVO DE KOCK

(Interview verschenen in De Filmkrant, april 2014)

I’M THE SAME, I AM AN OTHER