Woody Allens Wonder Wheel: Donker melodrama over tragiek van het leven
WONDER WHEEL
Is Wonder Wheel de laatste Woody Allen film die de zalen haalde? Best mogelijk nu de 82-jarige filmmaker opnieuw onder vuur ligt omwille van misbruikbeschuldigingen, een boycotactie hem uit Hollywood dreigt te verbannen en Amazon twijfelt over de release van A Rainy Day in New York. Het zou, met Allens donkerste drama ooit, een ‘passende’ exit zijn.
WONDER WHEEL
Coney Island en zijn grote rad, zijn Wonder Wheel, blijft ook in zijn huidige ‘vergane glorie’ staat een mythische plek. Zeker voor New Yorkers die er, zoals de ‘gang‘ in Walter Hills moderne Griekse drama The Warriors, graag ’thuis’ komen. Zo ook Woody Allen, die reeds in het komische Annie Hall en het melancholische Radio Days aangaf dat zijn roots in het attractiepark liggen. In de schaduw van de achtbaan ontwikkelde er zich naar eigen zeggen in zijn geest “een nervositeit, een moeilijkheid om fantasme en werkelijkheid te onderscheiden.”
WONDER WHEEL
Niet toevallig sluit de epiloog van Wonder Wheel, na een in blauwachtige tristesse badend beeld van het reuzerad, af met twee alter ego’s van Woody Allen. Enerzijds een beschadigde (monsterlijke én menselijke) moeder die terug naar af is na een emotionele roller coaster (en nuchter stelt dat haar diensterkleed gewassen moet worden); anderzijds haar zoon, een cinefiel en pyromaan die het niet kan laten een vuurtje te stoken op het strand. Gedoemde figuren met een schaduwzijde. Allens zoveelste zelfportret mag dan door Vittorio Storaro ongewoon fel gekleurd zijn, het is ongemeen bitter en donker geworden. Zo pessimistisch als Match Point, maar zonder de melancholie en het exotisme van die ‘Europese’ film.
WONDER WHEEL
Toegegeven, een grote fan van de sterk narcistische en weinige filmische cinema van de zich (te) nadrukkelijk als trieste clown profilerende Woody Allen zijn we nooit geweest. Ondanks bejubelde films zoals Annie Hall, Manhattan, Stardust Memories, Husbands and Wives, Hollywood Ending en Blue Jasmine. Maar één meesterwerk koesteren we wèl: Zelig, de ‘valse documentaire’ uit 1983 over een kameleonman die als acteur opgaat in elke omgeving en zo blijft opduiken bij historische figuren en op markante momenten. Mia Farrow speelt er een psychiater die verliefd wordt op patiënt Woody Allen, een man die bij gebrek aan persoonlijkheid kan fungeren als spiegel voor de grandeur en miserie van de mensheid en het mens-zijn.
WONDER WHEEL
Boeiend aan Zelig is Allens reflectie over de functie van film(kunst) en de rol van persona in een wereld waar illusie en realiteit meer en meer door elkaar lopen. Bovendien legt Zelig de ‘stomme’ en fysieke roots van de komische film bloot. Allen groeide op met de fysieke cinema van Buster Keaton, Harold Lloyd, Laurel & Hardy en Charlie Chaplin en trachtte aanvankelijk slapstick te integreren in zijn films. Van de spermarace in Everything You Always Wanted to Know About Sex over ‘De Dood’ in Love and Death tot de weerbarstige kreeft in Annie Hall.
WONDER WHEEL
Maar Freud kreeg naast Hollywood ook New Yorker Allen in zijn greep en dat resulteerde in trips door de menselijke geest die de donkere kant van zijn personages en alter ego’s ging belichten. Aanvankelijk naar het voorbeeld van Ingmar Bergman (Interiors, Hannah and her Sisters) maar snel als toepassing van een narcistisch sjabloon, een zelfgenoegzame en luie formule die het toeliet om jaarlijks een film van de Allen-productielijn te laten rollen. Films waarin de dramatische conflicten steeds nadrukkelijk meer psychologisch dan fysiek werden. Probleem daarbij was dat Allen het allemaal nogal letterlijk nam. Wanneer andere filmmakers via de handen of de blik van een personage blootlegden wat er in de geest van mensen speelde, maakte Allen daar in zijn ‘humoristische’ benadering tics van. Waardoor het eerder potsierlijk dan authentiek, eerder hysterisch dan emotioneel, overkwam.
WONDER WHEEL
Door met Blue Jasmine aan te sluiten bij de Amerikaanse literaire traditie van de meesters van de somberheid en wanhoop Tennessee Williams (A Streetcar Named Desire) en Eugene O’Neill (The Long Voyage Home) slaagde Allen er voor het eerst in de toon en de stijl van zijn werk beter op elkaar af te stemmen. Ook al zorgt zijn nood om een signatuur aan te brengen toch nog voor uitschuivers. Dat is bij Wonder Wheel niet anders. De kracht van dit in jaren vijftig gedrenkte melodrama is de gedoemde somberheid die vooral Kate Winslet toelaat een beklijvende tragische anti-heldin neer te zetten; de zwakte is evenwel dat Allens erg theatraal aangezette metaforen vooral ‘liefdesobject’ Mickey (Justin Timberlake) tot een bordkartonnen figuur herleid.
WONDER WHEEL
Wonder Wheel vertelt het verhaal van een gefrustreerde veertiger, would be actrice Ginny (Winslet), die als dienster werkt in een diner van het attractiepark en samen met haar alcoholistische man Humpty (James Belushi) woont in een appartement met zicht op Coney Islands grote rad. Ze voelt zich aangetrokken tot de jonge redder Mickey (Timberlake). Omdat ze de illusie koestert dat hier een relatie (lees: uitweg) in zit geraakt ze helemaal van streek wanneer Humpty’s voor haar gangster-echtgenoot vluchtende dochter Carolina (Juno Temple) ook interesse toont. Ginny verliest de pedalen en haar jaloezie leidt tot een drama. Terwijl op de achtergrond haar ‘vurige’ zoon Richie vruchteloos om aandacht smeekt.
WONDER WHEEL
Wanhoop, liefde, vernedering, mishandeling en wraak. De grote emoties staan centraal in Wonder Wheel en Ginny lijkt zowat het leed van de wereld te dragen. Plus de angsten en dromen van de fifties. Kate Winslet smijt zich met overtuiging, geholpen door Vittorio Storaro. De DOP die Allens Café Society nog enigszins genietbaar hield kiest voor een nadrukkelijk expressionistische aanpak waarbij de belichting de gedachten van de personages accentueert en het kleurenpalet emotioneel leven injecteert in de decors. Een perfect kader om van Ginny een complex personage te maken.
WONDER WHEEL
“Iedereen heeft zijn redenen” wist de Franse filmmaker Jean Renoir en dat wordt geïllustreerd in Wonder Wheel. Ginny doet iets gruwelijks (door iets niet te doen) maar we begrijpen haar redenen. Ze is immers wanhopig, jaloers en eenzaam. Haar interne conflict is af te lezen van Winslets gelaat . “Tennessee Williams zei dat enkel bewuste wreedaardigheid onvergeeflijk was,” benadrukt Woody Allen in Le Monde, “wanneer je dieper graaft bij iemand die iets slecht gedaan heeft dan merk je dat er redenen zijn: ze hebben gedaan wat ze konden maar maakten fouten en verschrikkelijke keuzes; ze hebben iets afschuwelijk gedaan maar het heeft hen verwoest,…”
WONDER WHEEL
Net zoals bij Foxtrot van Samuel Maoz schuilt in de titel Wonder Wheel een overduidelijke symboliek. De dansers komen altijd op eenzelfde plaats uit en ook het wiel keert steevast terug naar zijn startpunt. In beide gevallen wordt de absurditeit en de tragiek van het bestaan op theatrale wijze uitgedrukt. Rebels en progressief is deze cyclische visie niet echt, maar het opent wel het pad voor surrealisme en tragiek. En bij Woody Allen injecteert het emotioneel leven in zijn cinema.
WONDER WHEEL
“Het grote rad is een metafoor voor het leven,” stelt Allen, “vandaag gaan we naar de maan en naar Mars, we ontwikkelden computers en robots, maar we hebben dezelfde emotionele problemen als de Grieken vijfduizend jaar geleden: passie, jaloezie, haat, eenzaamheid, liefde en frustratie. Niets is veranderd. Alles draait rond en rond en binnen vijfduizend jaar zal dat, ondanks de miraculeuze wetenschappelijke vooruitgang, nog zo zijn. Mensen gaan blijven verliefd worden, jaloers zijn en zich verraden voelen. Wonder Wheel is het grote rad dat nergens heen leidt. De vader is gebonden aan zijn dochter, de dochter huwt met iemand tegen de wil van de familie, de stiefmoeder gaat in competitie met de dochter,… Of je nu Shakespeare of Eugene O’Neill bent, dit is de grondstof voor tragedies. Daarvoor gaan we naar het theater of de bioscoop.”
WONDER WHEEL
De donkere toon, het pessimisme, van Wonder Wheel is opmerkelijk, zelfs voor een filmmaker die altijd al vraagtekens plaatste bij de zin van het leven. “Zoals bij het grote rad is het behelpen voor iedereen,” stelt Allen, “de truc is een reden te vinden om te leven: een God die je komt redden, werk dat je overleeft,… Maar dat zijn enkel palliatieve middelen. Ik denk dat er in onze genen een reflex zit die ons aanspoort om te overleven. Zelf zoek ik afleiding. Films maken werkt bij mij zoals mandjes vlechten werkt bij psychiatrische patiënten: het kalmeert me. Ik heb mijn leven doorgebracht in een irreële wereld. Als kind ging ik dagelijks naar de bioscoop waar ik Humphrey Bogart en een wereld waar alles mooi was zag. Als volwassene ben ik films gaan maken en bleef ik in die irreële wereld vertoeven. Ik counter mijn existentiële angst door genoeg basketwedstrijden te bekijken en genoeg films te maken.” Kortom, voor Allen moet het wiel blijven draaien. Vraag is of de #MeToo realiteit hier geen stokje zal voor steken.
IVO DE KOCK
WONDER WHEEL: Woody Allen, USA 2017, 101′; met Jim Belushi, Juno Temple, Justin Timberlake, Kate Winslet, Jack Gore; FILM: *** / EXTRA’S: 0; dis. Paradiso.
WONDER WHEEL