QUILLS

Wie schrijver wil worden, heeft het de eerste honderd jaar nogal moeilijk, wil een boutade. En nog: een ongelukkige jeugd is een goudmijn voor een schrijver. Een kwinkslag evoceert telkens de driehoek creatie-pijn-roem die verbonden wordt met literaire activiteit. Ook in Quills, een ernstige klucht met een hoog grand guignol gehalte, wordt schrijven gelinkt aan lijden. Regisseur Philip Kaufman en scenarist Doug Wright voeren de markies de Sade op als een dwangmatig schrijver di e inspiratie vindt in onderdrukking.

QUILLS

Het verhaal van een oncontroleerbare passie

De film begint met een voyeur die vanuit het raam van zijn cel gluurt naar de executie van een jonge vrouw terwijl een voice over de filmtoeschouwer aanspreekt met “Dear reader, I’ve a naughty little tale to tell“. Wat volgt is niet zozeer het verhaal van een schuldig genot, maar wel dat van een oncontroleerbare obsessie. Het verhalend personage is D.A.F. de Sade, zijn cel bevindt zich in een psychiatrische inrichting. Vrij laat in de carrière van de markies de Sade blijkt hij immers opgesloten te zitten in Charenton, een instelling voor geesteszieken gerund door de idealistische Abbé de Coulmier.

Aanvankelijk is dit een gouden kooi. De markies heeft alles wat hij nodig heeft: veren, ink, papier, meubels, erotische objecten, een voorraad eten en wijn, plus het behulpzame wasmeisje Madeleine. Deze laatste fungeert als klankbord en koerier (zij smokkelt zijn pennevruchten buiten). Maar zijn literaire productie verontrust de gezagsdragers en keizer Napoleon stuurt Dr. Royer-Collard naar Charenton om de bron droog te leggen. Deze medicus kan met moeite de eigen pedofiele neigingen onderdrukken maar gelooft in een harde aanpak van patienten. De verlichting maakt plaats voor de middeleeuwen, zelfexpressie wordt ingeruild voor fysieke marteltuigen. De maatregelen om de markies het zwijgen op te leggen worden alsmaar drastischer, maar zijn verzet groeit erdoor.

QUILLS

Om de censuur te omzeilen gaat Sade steeds extremer te werk. Eerst ensceneert hij een symbolisch geladen toneelstuk dat zijn nieuwe baas ontmaskert. Dan, wanneer hij het zonder schrijfmateriaal moet stellen, gebruikt hij bloed als in zkt en lakens als papier. En wanneer alle materiële bezittingen worden verwijderd, schrijft een naakte Sade met uitwerpselen de kale muren van zijn cel vol. Tenslotte gebruikt hij een ketting van lotgenoten om zijn teksten oraal over te dragen.

Dat de verhalen bij het van cel tot cel doorvertellen veranderen, deert hem weinig. Maar de overlevering brengt onbewuste driften tot leven: een pyromaan creëert vuur en een sadistische beul doodt Madeleine. Resultaat is een chaotisch kluwen waarin de drie centrale personages iets verliezen: Sade het leven (de markies pleegt zelfmoord door een kruisbeeld te verslinden), dokter Royer-Collard zijn jonge bruid (het lezen van het werk van Sade inspireert haar om zichzelf te bevrijden) en priester Coulmier zijn geestelijke gezondheid (hij neemt de plaats en de passie van Sade over).

QUILLS

Quills is nièt het levensverhaal van de markies de Sade. De auteurs hebben immers een loopje genomen met historiek en waarheid. En ook de literaire teksten die in de film worden opgevoerd, zijn geen getrouwe fragmenten uit het werk van Sade. Terwijl ook seksualiteit in de film beperkt blijft tot het geschreven woord: de enige uitzonderingen zijn virtuele beelden (een nachtmerrie en een theatrale opvoering). Dat laatste lijkt vreemd, gezien Philip Kaufman met The Unbearable Lightness of Being en Henry & June bewezen had op een volwassen wijze met seksualiteit te kunnen omgaan.

Maar eigenlijk is er niets eigenaardigs aan de hand. Kaufman zweert immers steevast bij metaforen over ‘gratie onder druk’: de bendeleden van Jesse James in The Great Northfield Minnesota Raid, de door peulmensen belaagde laatste humane overblijvers in Invasion of the Body Snatchers, de gangleden in The Wanderers, de ruimtevaarders in The Right Stuff en de politieagenten in Rising Sun reageren allemaal op pressie. Het is de reactie van Sade op onderdrukking die Philip Kaufman in Quills bezighoudt, en vooral ook zijn steeds extremere drang om te cre‘ren. Het symbolische karakter van het geheel wordt geïllustreerd door de filmtitel die verwijst naar ‘quills‘, de veren die in de 18de eeuw fungeerden als schrijfinstrument, als communicatiemiddel waarmee woorden op papier werden gezet. Quills is dan ook vooral een film over schrijven, literatuur en een oncontroleerbare passie. Dit alles gegoten in een Sade-achtig verhaal, een fictie vermomd als biografie.

Het verlangen van een eeuwig kind

Zogenaamd ‘normale’ volwassenen zijn in Quills ofwel blind, ofwel gevoelloos, ofwel angstig. Schoonheid, oprechtheid en emotie zijn het voorrecht van wie jong of gek is. De psychiatrische instelling staat symbool voor de kindertijd. Een kindertijd die voor de volwassen mens potentieel bedreigend is. Een kindertijd die de geruststelling steeds kan verstoren door spontane bevliegingen. Deze kindertijd is immers de verleiding van de onverantwoordelijkheid, de ongrijpbaarheid van de melancholie en de onbegrensdheid van het plezier.

QUILLS

Markies de Sade “hangt het kind uit” (perfect neergezet door een cabotinerende Geoffrey Rush), negeert de grenzen van het welvoegelijke en schept vreugde in de creatieve act. Daarbij houdt hij de kijker/lezer een spiegel voor, want omgaan met literatuur veronderstelt een tijdelijk verlaten van de volwassenenwereld. Een lezer neemt risico’s door zekerheden in vraag te stellen en door (ver)oordelende mediadruk te negeren. Kortom, door voor een ‘kinderlijke’ benadering te kiezen. De zelfmoord van Sade in Quills is de ultieme weigering om volwassen te worden, zich te conformeren en het plezier af te zweren.

De markies van Kaufman en Wright haalt vreugde uit een eenzame activiteit (schrijven) en inspiratie uit een geïsoleerde situatie (gevangen en onderdrukt). Het is niet de vrouw (Madeleine medieert) maar de onderdrukker die fungeert als muze (Roy Þer-Collard inspireert). Een muze die door obstakels op te werpen zorgt voor een escalatie: het gedrag en de kunst van de markies wordt extremer in zijn weigering te capituleren voor de rede en het gezag. Er ontstaat daarbij een proces van rolomkering: de medicus wordt een sadist, de beul een gewelddadige gek en de humanitaire bewaker patiënt.

QUILLS

Voor jonge vrouwen krijgen de geschriften van D.A.F. de Sade een bevrijdend karakter. Madeleine kan haar eigen demonen uitdrijven en de jonge echtgenote van Royer-Collard laat zich inspireren tot een avontuur waarin ze haar eigenwaarde terugvindt. Toch is er uiteindelijk ook een vorm van recuperatie. Royer-Collard financiert Charenton met het heruitgeven van het werk van de markies, gedrukt door de bewoners van het asiel. Waardoor ook blijkt dat de onderdrukker vaak geen inhoudelijke motieven heeft maar enkel gedreven wordt door opportunisme.

Macht en kunst blijven, gezagsdragers en schrijvers ervaren de tijdelijkheid van hun positie en ²de vergankelijkheid van hun roem. Quills is een ode aan de creatieve gedrevenheid van de woordkunstenaar. En aan het kinderlijke dat schrijvers en lezers delen.
Ondanks de quasi eenheid van plaats en het theatrale karakter van Quills (met een door Sade geregisseerd toneelstuk in de film), is dit meer dan statisch verfilmd toneel. Zonder dat Philip Kaufman daarbij zichzelf nadrukkelijk in beeld brengt.

QUILLS

Ondanks zijn affiniteit met de Europese cinema (die samen met zijn eigenzinnigheid verklaart waarom er zoveel tijd verloopt tussen de verschillende filmprojecten van Philip Kaufman) is Kaufman immers ook een adept van de Amerikaanse functionele school. Zijn perfectionisme is daarom steeds doelgericht. In Invasion of the Body Snatchers onderstreept hij zijn verhaal auditief: de langzame ontmenselijking van de wereld gaat gepaard met het stelselmatig verdwijnen van alle natuurlijke geluiden van de soundtrack.

In Quills belicht hij het drama visueel: het asiel wordt bevolkt door Bruegheliaanse figuren, de compositie verwijst soms naar de schilderijen van David en een groenachtig licht accentueert de claustrofobe sfeer. De look die zo ontstaat maakt alles geloofwaardig: de ‘désir fou’ (lees: creatieve gedrevenheid) van de markies de Sade, de ‘amour fou’ (lees: het onmogelijke verlangen) van de naar de waanzin verglijdende AbbŽ de Coulmier en de ‘sadisme fou’ (lees: de primaire aanpak) van een dokter Royer-Collard die optreedt als muze voor en personage van Sade. Het verontrustende beeld belicht de schrijver als bevrijdende kracht, autodestructieve woordkunstenaar en kinderlijke outlaw. Vrijbuiter Žn martelaar tegelijk. Gedreven door een obsessie. Vreugdevol afziend. Genietend van de kracht van het woord.

IVO DE KOCK

QUILLS/ reg. Philip Kaufman / sce. Doug Wright / fot. Rogier Stoffers / mon. Peter Boyle / muz. Stephen Warbeck / act. Geoffrey Rush (Markies de Sade), Kate Winslet (Madeleine), Joaquin Phoenix (Coulmier), Michael Caine (Royer-Collard), Billie Whitelaw (Leclerc), Patrick Malahide (Delbene) / pro. Julia Chasman, Nick Wechsler & Peter Kaufman voor Twentieth Century Fox / USA / 2000 / 124’/ dis. Fox

QUILLS

FILMOGRAFIE PHILIP KAUFMAN

1963 Goldstein
1964 Fearless Frank
1972 The Great Northfield Minnesota Raid
1974 The White Dawn
1978 Invasion of the Body Snatchers
1979 The Wanderers
1983 The Right Stuff
1987 The Unbearable Lightness of Being
1990 Henry & June
1993 Rising Sun
2000 Quills
2004 Twisted

2012 Hemingway & Gellhorn

THE UNBEARABLE LIGHTNESS OF BEING