Martin McDonaghs Three Billboards Outside Ebbing, Missouri: Van wraak naar aanvaarding
THREE BILLBOARDS OUTSIDE EBBING, MISSOURI
Met Golden Globes en Oscar bekroningen voor haar monumentale vertolking is Three Billboards Outside Ebbing, Missouri ongetwijfeld de film van actrice Frances McDormand. Maar het gitzwart wereldbeeld en de donkere humor dragen de stempel van de Ier Martin McDonagh, de lichtjes cynische regisseur van In Bruges en Seven Psychopaths.
THREE BILLBOARDS OUTSIDE EBBING, MISSOURI
Martin McDonagh (° 1970) is een a-typisch cineast. Hij groeide op in een Iers arbeidersgezin, ontwikkelde samen met zijn broer John een passie voor film (en cineasten zoals Malick, Scorsese, Peckinpah en Kurosawa) dankzij de lokale videotheek en televisiezender Channel Four en zette zijn eerste professionele stappen in het theater. Een filmschool bezocht hij nooit.
“Voor kinderen uit de arbeidersklasse blijft de toegang tot de filmwereld moeilijk,” zegt McDonagh in Le Monde, “maar je kan wèl theaterstukken insturen naar gezelschappen en er zeker van zijn dat ze gelezen worden. Alhoewel toneel me eigenlijk koud liet, wist ik zo door te dringen tot de theaterwereld. Dat werd gedurende tien jaar mijn gevangenis. Grapje!” McDonaghs eerste zeven toneelstukken draaiden rond Ierse thema’s maar zijn sardonische kijk op het groene eiland beviel niet iedereen. Ook al waren de stukken, zowel in London als in New York, bijzonder succesvol. McDonagh was trouwens de eerste dramaturg sinds Shakespeare die er, als 27-jarige, in slaagde om simultaan vier van zijn stukken te laten opvoeren in London.
THREE BILLBOARDS OUTSIDE EBBING, MISSOURI
Film was, met de nihilistische misdaadfilm In Bruges (2008) als vertrekpunt, een late roeping. En een veelfilmer is McDonagh nog niet meteen. Na het in de filmwereld spelende bloederige Seven Psychopaths (2012) is Three Billboards Outside Ebbing, Missouri pas zijn derde langspeelfilm. Maar zijn toneelwerk was met plot gedreven stukken vol sterke effecten en het nodige geweld (McDonagh was niet vies van een portie ‘gore’ op de planken) heel filmisch. Zijn dialogen waren dan weer vaak theatraal en ‘over the top’, een eigenschap die ook in zijn filmwerk opduikt. Zeker in het sterk verbale Three Billboards Outside Ebbing, Missouri.
Deze zwarte komedie vol drama en tragiek start met drie vergeten reclameborden langs een haast verlaten weg en een flikkering in de ogen van een bedroefd lijkende vrouw. Mildred Hayes’ droefheid is echter ingehouden woede. Het gesprek dat volgt met de reclamemaker van het dorp verloopt kalm maar deze moeder van een vermoord en verkracht meisje staat op ontploffen. De dader wordt immers maar niet gevat omdat volgens haar de lokale politie niet echt gemotiveerd en energiek speurt.
THREE BILLBOARDS OUTSIDE EBBING, MISSOURI
Die boodschap plaatst ze op de drie reclameborden even buiten Ebbing in Missouri. Op Billboard 1 staat met zware letters op rode achtergrond: ‘RAPED WHILE DYING’, op nummer 2 ‘AND STILL NO ARRESTS’ en op 3 ‘HOW COME MR. WILLOUGHBY?. Op deze originele en confronterende manier richt de beproefde moeder zich tot het lokale politiehoofd, de geliefde en zelf lijdende (aan kanker stervende) Chief Willoughby. Mildred is “mad as hell” en dendert voort als een niets ontziende vigilante. Zelfs wanneer de zieke Willoughby ongewild bloed in haar gezicht spuwt of wanneer diens racistische rechterhand Dixon ontploft en reclameman Red door het raam smijt. En zeker wanneer ‘onbekenden’ haar borden in de fik steken: “I’ll crucify the motherfuckers!”
De kruisiging is niet de enige christelijke allegorie in wat verder een mix van oorlogsfilm (de woedende vrouw zoekt oorlog met iedereen) en western (Mildred is een zelfvernietigende cowboy op zoek naar gerechtigheid) is. Mildreds wraakmissie krijgt een Apocalyptisch karakter: woede en geweld wekken (nog meer) woede en geweld op. “All this anger, man, it just begets greater anger” zegt Charlie, de vriendin van Mildreds ex. Een spiraal van uitbarstingen leidt tot explosies en (helle)vuur. Maar ook tot verzoening, vergiffenis en aanvaarding. Dader Dixon en slachtoffer Red leggen het bij, het tot elkaar veroordeelde duo Mildred en Dixon besluit hun trip toch geen strafexpeditie te maken. De verlossingscyclus is afgerond.
THREE BILLBOARDS OUTSIDE EBBING, MISSOURI
De zen-sfeer van de epiloog, na Willoughby’s ’testament’ in de vorm van brieven, staat ver van de verbittering, droefheid, woede en het protest tijdens onze eerste kennismaking met emotionele vulkaan Mildred. Ver van de zieke sfeer en de spiraal van fysiek, verbaal, moreel en sociaal geweld die zowel de woedekikker als haar familieleden, vrienden en vijanden meesleurt. De storm in Mildreds psyche is ook die van een verstoorde samenleving. McDonagh suggereert dat racisme (“it seems to me the police department is too busy torturing black folk to solve actual crimes” schreeuwt Mildred), haat en seksisme structureel zijn. En cultureel bepaald: redneck Dixon wordt door zijn tirannieke moeder gekneed met vooroordelen, discriminatie en hypocrisie. Ook de door haar echtgenoot vernederde en geslagen Mildred is het product van haar verleden.
Het donkere wereldbeeld waarmee McDonagh opent stuurt de kijker richting morele chaos maar ook maatschappijkritiek. Het schijnbare nihilisme (Mildred formuleert “there ain’t no God and the whole world’s empty” als vraag) is rebels en subversief. Kritisch. Terwijl de protagoniste een sterke vrouw is in een mannenwereld is. De link met #MeToo en #BlackLivesMatter is manifest. Three Billboards Outside Ebbing, Missouri ademt in dit sterke openingsdeel de tijdsgeest uit. Woede, protest en de wil om onrecht niet langer te verdragen.
THREE BILLBOARDS OUTSIDE EBBING, MISSOURI
Maar dan volgen een reeks deus ex machinas, een waterval van catastrofen en enkele gaten in het scenario. We verlaten de werkelijkheid en belanden in een absurd pyschodrama. Een waar een kloof gaapt tussen wat de personages denken te zoeken (Mildred wraak en Dixon status quo) en wat ze nodig hebben voor hun persoonlijke ontwikkeling (het terugvinden van menselijkheid bij Mildred en de bevrijding van het familiaal juk bij Dixon). Wanneer Mildred een tirade afsteekt tegen een priester gaat het haar (en McDonagh) niet om pedofilie en de rol van de kerk maar om de collectieve verantwoordelijkheid van (leden van) een gemeenschap voor ‘het kwaad’.
De aanvankelijke maatschappijkritiek maakt zo plaats voor individuele culpabilisering terwijl woede wordt losgekoppeld van honger naar gerechtigheid en gelijkgeschakeld met geweld en haat. Daarbij vervalt de filmmaker zelf in het simplisme dat hij zijn personages verwijt. Aangezien ‘de ander’ haten resulteert in lijden, volstaat het wegnemen van woede om voor rust, harmonie en hoop te zorgen. Dat concludeert de theatraal geserveerde finale verlossing. Terwijl woede toch ook de weg kan effenen voor loutering en verandering.
THREE BILLBOARDS OUTSIDE EBBING, MISSOURI
Die conservatieve Hollywood reflex belet dat een sterke zwarte komedie ook een grensverleggende, briljante zwarte komedie wordt. Zelf ziet Martin McDonagh eerder Billy Wilder als voorbeeld, maar in zijn goede momenten haalt Three Billboards Outside Ebbing, Missouri wel het niveau van het betere Joel en Ethan Coen werk (Miller’s Crossing, Barton Fink, Fargo). Al reageerde de regisseur knarsentandend toen een journalist van Le Monde er hem op wees dat er in Blood Simple ook rode reclameborden zitten. “Ik heb die film niet meer gezien sinds zijn release in 1984,” zei McDonagh, “men heeft me een foto van een filmbeeld getoond. Ik was er echt van overtuigd dat ik die rode panelen bedacht had.”
IVO DE KOCK
THREE BILLBOARDS OUTSIDE EBBING, MISSOURI: Martin McDonagh, USA-GB 2017, 116′; met Frances McDormand, Woody Harrelson, Sam Rockwell, Caleb Landry Jones, Abbie Cornish; FILM: **** / EXTRA’S: 0; dis. Fox.
THREE BILLBOARDS OUTSIDE EBBING, MISSOURI