Sahim Omar Kalifa’s Zagros: Belgisch-Koerdische mokerslag

ZAGROS

Zijn kortfilms Land of the Heroes (2010), Baghdad Messi (2012) en Bad Hunter (2014) leverden hem 97 (!) internationale festivalprijzen (o.m. in Berlijn) en lidmaatschap van de Academy of Motion Pictures Arts and Sciences op (waardoor hij mag stemmen voor de Oscars), maar het was tot 2017 wachten op het langspeelfilm debuut van de Vlaams-Koerdische filmmaker Sahim Omar Kalifa (° 1980). Zagros is echter wèl meteen een voltreffer, een heuse emotionele mokerslag.

Dit hartverscheurend gedoemde liefdesverhaal van een Koerdische herder en zijn vrijgevochten vrouw snijdt thema’s aan als migratie, wurgende familiale en sociale druk, gekrenkte familie-eer en obsessionele achterdocht. Resultaat is een menselijk, intens en prangend melodrama waarmee de filmmaker de Grand Prix van Film Fest Gent in de wacht sleepte.

SAHIM OMAR KALIFA

Thuisland Koerdistan

Sahim Omar Kalifa is geboren in Koerdistan. “In Iraaks Koerdistan wel te verstaan, niet in Turks Koerdistan,” preciseerde hij ons tijdens Film Fest Gent, “mijn dorpje lag wel dicht bij de Turkse grens, vlakbij Zakho. Mijn familie kwam uit Turkije maar is daar tijdens de genocide vertrokken. Heel veel Armeniërs en Koerden zijn toen naar Zakho gegaan, een heel grote stad die vlak aan de grens met Turkije ligt in het uiterste noorden van Iraaks-Koerdistan, in de Iraakse provincie Duhok. De stad is even groot als Gent en heeft een belangrijke positie in de economie van de Koerdische regering. Het is een cruciaal handelsknooppunt, met heel veel verkeer, waar ook olievelden zijn ontdekt. Alhoewel het een heel rijke stad is blijft ze minder bekend.”

Kalifa stamt uit een heel politieke familie. Veel familieleden waren actief bij de Koerdische partij, de reden waarom zijn vader in 1996 het land moest verlaten. Toen in 1999 zijn moeder en zijn twee broers ook naar België gingen bleef hij alleen achter. In 2001 besloot hij om ook te vertrekken. “Die reis verliep niet gemakkelijk,” aldus Kalifa, “ik ben op de illegale manier naar hier gereisd en wat ik daarbij heb meegemaakt is materiaal voor 100 films! Het was zo extreem dat ik me vaak afvroeg waarom ik het risico had genomen, waarom ik mijn leven op het spel zette om naar hier te komen. De smokkelaars zijn geen vriendelijke mensen en ze willen enkel geld verdienen. Het is een heel moeilijke reis met Afrikanen, Afghanen, Irakezen en Koerden die elkaar niet kennen. Iedereen is kwaad op zichzelf en de anderen, ergert zich aan elkaars lawaai, moet zijn behoeften in die beperkte ruimte, kortom: het is een ware hel!”

ZAGROS

Koerdisch én Vlaams

In Koerdistan is de belangstelling voor cinema groot, ook al omdat de Koerden beseffen dat het beeld een sterk wapen in de strijd voor vrijheid en tegen onrecht kan zijn. Niet toevallig is de tijdens MOOOV geëerde activistische Turkse cineast Yilmaz Güney (Yol) een lichtend voorbeeld. Omdat Kalifa bovendien fotografisch talent had was het niet zo verrassend dat hij in België het pad van film insloeg. Al liep de weg wat kronkelig. “Ik bood me aan in het Brusselse Sint-Lukas om een opleiding als cameraman te volgen,” zegt Kalifa, “wat ik niet wist was dat ze de richting cinematografie daar niet hebben. ‘Dan moet je naar het RITCS gaan’ zei Marc Didden. ‘Maar ik kan ook goed verhalen vertellen,’ was mijn reactie en ik ben aan Sint-Lukas gebleven. Toeval dus maar ook een geluk want achteraf bleek dat ik meer talent heb als regisseur dan als cameraman.”

Als filmmaker blijft Sahim Omar Kalifa terugkeren naar zijn geboortegrond omdat “de interessante onderwerpen er voor het liggen.” Zoals het verhaal van de eenbenige jonge Hamoudi in Baghdad Messi, een grote voetbalfan wiens wereld instort wanneer aan de vooravond van de Champions League-finale tussen Barcelona en Manchester United het televisietoestel van zijn vader stuk gaat. Een klein drama dat amper het grotere oorlogsdrama verbergt. Het is een Koerdisch verhaal maar toch wil Kalifa vooral gezien worden als filmmaker en niet als Koerdisch filmmaker. Hij is ook een volbloed auteur met visuele flair, gevoel voor mise-en-scène, een stevige acteursregie, oog voor details en vooral het vermogen om meeslepende verhalen te vertellen. Kalifa wil geen arthouse cinema maken voor een select publiek: “Ik probeer in mijn films altijd verhalen te vertellen die voor iedereen te begrijpen zijn, maar ik wil ook situaties tonen die de kijker verrassen en die vragen oproepen.” Volgens Kalifa is zijn werk meer Belgisch en Europees dan Koerdisch, “mijn manier van vertellen, regisseren, fotograferen is Europees.”

ZAGROS

Langspeeldebuut Zagros

Zagros, de eerste langspeelfilm van Samir Omar Kalifa, is poëtische immersieve cinema. Dit tragisch liefdesverhaal dompelt ons onder in de geest en het verwarrende traject van een Koerdische herder (Zagros) die meegevoerd wordt door een emotionele rollercoaster wanneer zijn zwangere vrouw Havin door zijn familie wordt beschuldigd van overspel en samen met hun negenjarige dochter naar het westen vlucht. Zagros gaat haar achterna en begint, opgehitst door zijn vader, te twijfelen. De verwarring wordt totaal wanneer hij in België ook in de greep van jaloezie geraakt.

“Onze betrachting was om het publiek volledig te doen inleven in de persoon van Zagros en op die manier zijn leven, zijn dilemma’s en zijn manier van denken te begrijpen,” stelt Sahim Omar Kalifa, “door erg dicht bij het mannelijke hoofdpersonage te blijven wilden we zijn twijfels, paranoia, liefde en jaloezie laten echoën in de gedachte van de kijker.”

Resultaat is een sterk vertolkt en (door Ruben Impens) fraai in beeld gebracht sober maar authentiek melodrama dat individuen laat botsen met een groep en progressieve vrouwen met conservatieve mannen maar vooral focust op de emoties, verlangens, dromen, angsten, ideeën en waanbeelden van mensen.

SAHIM OMAR KALIFA

Persoonlijk maar niet autobiografisch

“Ik maak nooit een autobiografische film,” aldus Kalifa, “maar ik draai wel films die heel dicht bij mijn leven staan. Zelf heb ik heel veel keuzes moeten maken onder druk van maatschappij, familie en traditie. Beslissingen die dus niet 100% van mij waren en waarbij het als individu moeilijk was om te bepalen of die beslissing goed of slecht was. De impact van die pressie boeit me.”

Wat de cineast ook boeit is de spanning tussen een conservatieve samenleving en rebelse vrouwen. In zijn geboortestreek maakte hij kennis met vrijgevochten vrouwen, Koerdische strijdsters die wanneer ze afzakten naar zijn behoudsgezind dorp de lokale vrouwen aanmoedigden om hun voorbeeld te volgen en meer macht te eisen. “Door hun rebels en afwijkend gedrag ontstond in mijn hoofd een romantisch beeld van die vrijgevochten vrouwen,” zegt Kalifa, “daarom wou ik er altijd al een film over maken. Bovendien las ik ooit een artikel waarin iemand zei ‘ik ben niet bang van de toekomst, ik ben bang van mijn verleden’. Wat voorbij is kan ik niet herstellen terwijl ik voor de toekomst perfect weet wat ik moet doen.”

ZAGROS

Ook de natuur vormt een thema in de film, het landschap drukt zijn stempel op de personages. Wat het gevoel van ontworteling versterkt wanneer Zagros in Brussel in een heel andere omgeving terecht komt. De eenvoudige herder hield van zijn omgeving, zijn schapen en zijn hond maar omdat mensen belangrijker zijn kiest hij voor zijn vrouw en volgt haar richting België. Het is tegelijk ook een persoonlijke bevrijding want in zijn eigen dorp wordt hij letterlijk omsingeld door vrienden en familieleden. Zijn vader en zijn neven benadrukken meteen, en fysiek, hun dominantie over hem.

“Het is een wereld waarin je jezelf niet kan zijn,” preciseert Kalifa, “traditie, familie, vader en moeder oefenen pressie uit en dat maakt het echt moeilijk voor mensen om zich te ontwikkelen. Zagros is iemand die geklemd zit tussen traditie en vrouw, tussen traditie en liefde. Zijn vader en zijn vrouw leven in twee werelden die naast elkaar evolueren. Zagros probeert zich constant los te maken van traditie en van zijn vader. Wat hem uiteindelijk lukt wanneer hij de oude man wegstuurt uit België. Maar hij kan zich niet bevrijden van zijn jaloezie en zijn passie voor zijn vrouw.”

ZAGROS

Authentieke cinema met een politieke achtergrond

Toch eindigt Zagros met een gevoel van loutering. De protagonist lijkt geleerd te hebben van zijn tragische kapitale fout en wekt de indruk een totaal andere persoon te zijn geworden. “We hebben heel lang nagedacht over het slot en ook alternatieve eindes overwogen maar het huidige einde leek ons het meest gepast,” bekent de filmmaker, “het mocht zomaar niet op straat eindigen, de straf moest er in verwerkt worden. En we wilden de kijker ook niet met vragen laten zitten.”

Zagros is authentieke cinema maar hoe politiek is de film? “Ik maak nooit politieke films maar politiek is altijd aanwezig, als achtergrond van een ogenschijnlijk heel simpel verhaal,” antwoordt Sahim Omar Kalifa, “zo vertellen we niet tot welke groepering de vrouwelijke strijders behoren maar als kijker weet je dat bij de Koerdische rebellen vrouwen aanwezig zijn. Het is te complex om in de context van een film volledig toe te lichten maar wanneer je doet alsof er op die plaats niets aan de hand is maak je er een wereldvreemd sprookje van. En dat wou ik ook niet. Zo kan je aan de kledij van de vrouwelijke strijdsters zien dat ze uit Irak komen en niet uit Syrië waar ze een meer militaire en minder traditionele klederdracht hebben. Maar je hoeft het niet te weten om de film te kunnen volgen. Het versterkt enkel het gevoel van authenticiteit.”

IVO DE KOCK

(E-learning stuk verschenen bij MOOOV, Zagros)

SAHIM OMAR KALIFA