Andrew Dominiks Killing them Softly: Dit is geen land maar een business
KILLING THEM SOFTLY
“De meeste Amerikaanse films tonen Amerikanen zoals ze graag gezien worden,” zegt de Nieuw-Zeelandse cineast Andrew Dominik, “niet zoals ze zijn. Het enige genre waar ze voorgesteld worden zoals ze echt zijn is de misdaadfilm. Daar is het toegelaten dat personages enkel aan geld denken. Dat genre geeft het kapitalisme in zijn meest primaire vorm weer”. De maker van de melancholische post-western The Assassination of Jesse James by the Coward Robert Ford linkt in de Georges V. Higgins-verfilming Killing them Softly geweld, terreur en dood aan maatschappelijke fenomenen zoals onderdrukking, racisme, uitbuiting en machtsmisbruik. Het is geen toeval dat het Brad Pitt-personage, een zakenman annex huurdoder, deze misdaadfilm afsluit en samenvat met “Amerika is geen land maar een business”.
KILLING THEM SOFTLY
Een proloog zet meteen de toon. In een desolaat post-Katrina New Orleans wandelt anno 2008 een jongeman met een meute honden door troosteloze straten terwijl de lyrische stem van (toenmalig presidentskandidaat) Barack Obama “the American promise” bezingt, de mogelijkheid die jongeren krijgen om een toekomst op te bouwen. De realiteit blijkt meteen anders wanneer dwaze plannen worden gesmeed. Loser (dogwalker) Frankie, verslaafde Russell en oldtimer Johnny vormen een gedoemd triumviraat. Hun opzet is de pokerspelers in de zaak van Markie te overvallen en de schuld in diens schoenen te schuiven (in het verleden ensceneerde hij immers zelf een overval).
Meteen na een overval vol spanning en dreiging compliceren de zaken zich. De constant trippende Russell licht ongewild een tipje van de sluier en de graag buiten beeld blijvende maffia-bazen huren super-specialist Jackie Cogan in om de chaos te herstellen. Cogan heeft een hekel aan contact met zijn slachtoffers, doodt liefst vanop afstand en schakelt daarom graag een assistent in. Maar de met overgewicht en alcoholisme kampende Micky heeft ‘het’ niet meer, is enkel nog geïnteresseerd in Martini’s drinken en prostituees bezoeken. Met tegenzin moet Jackie zelf aan de bak. De als vakman vermomde doodsengel blijkt even cynisch als efficiënt. Ook al is hij empathisch (Cogan is een tedere killer) en eerder een ordehandhaver (chaos bedreigt immers het systeem) dan een wreker. Van hoop is er geen spoor meer in Obama’s gedroomde Amerika. De nachtmerrie is alledaags en wijdverspreid.
KILLING THEM SOFTLY
Killing them Softly is tegelijk een moderne donkere parabel en een lekker ouderwetse misdaadfilm. De metafoor is overduidelijk. “De crisis in deze microkosmos resoneert met de globale crisis” benadrukt regisseur-scenarist Andrew Dominik. De wereld van kleine en grote gangsters volgt de wetten en de logica van het economische systeem. “De film toont een goddeloze wereld waar het kapitalisme een economische versie is van de Darwiniaanse selectie en evolutie” stelt de filmmaker. In dit universum zijn er geen onschuldigen en is iedereen in zekere mate een uitbuiter en een uitgebuitene.
Dominik zweert niet bij ‘sexy’ gangsterisme en geweld. Er is niets opwindend of verleidelijk aan de activiteiten, daden of uitspraken van zijn misdadigers. “Ik schets de misdaadwereld als vies en vervelend,” zegt Dominik, “in contrast met de glamour die doorgaans met gangsters wordt verbonden”. Niet dat wat hij doet volledig nieuw is. We herkennen de donkere humor van de Coen brothers, de sardonische stijl van Quentin Tarantino, de hysterische chaos van Robert Aldrich, de stilering van John Woo en het no-nonsense geweld van Sam Fuller. Er is ook een parallel met de Amerikaanse film noirs en misdaadfilms uit de jaren ’40 en ’50 – de toenmalige crisisverhalen – alleen is de metafoor hier niet verbonden met de onderstroom maar overduidelijk verankerd in het verhaal. Nadrukkelijke allegorieën nemen de plaats in van dubbele bodems.
KILLING THEM SOFTLY
Een en ander hangt samen met Dominiks bewuste keuze voor een directe, eerstegraads aanpak. “Ik koos voor een cartoonstijl zonder subtiliteit,” vertelt hij, “in een cartoon worden archetypes schematisch geschetst. Ze zijn direct herkenbaar waardoor je naar diepere betekenissen gaat zoeken”. Kortom, niets mag afleiden van de boodschap. Ook niet het verhaal: “Intriges interesseren me matig, personages des te meer”. Personages die in de lijn van de klassieke Hollywoodfilm niet gedefinieerd worden door hun woorden maar door hun daden. Moraal is een actie-woord. “Een personage zegt meer door hoe hij spreekt dan door wat hij zegt” weet Dominik.
Met zijn nadrukkelijke stripstijl viseert hij humor én ernst. “Het leven is een tragedie voor wie het aanvoelt en een komedie voor wie er over nadenkt,” aldus Dominik, “deze film neigt eerder naar reflectie”. Het is geen toeval dat songs (Velvet Undergrounds ‘Heroin’) gebruikt worden als commentaar op het gebeuren, dat Brad Pitt en Ray Liotta haast mechanisch acteren, dat een bevreemdend ritme hand in hand gaat met hallucinante beelden (een super slowmotion close-up van een vurende Cogan).
KILLING THEM SOFTLY
Killing them Softly is een soort tegenstrijdige meta-cinema: tegelijk een commentaar op cinema en een volbloed filmisch spektakel. De paradox van de film is dat het tegelijk een hommage is aan de kracht van Amerikaanse cinema en een allegorische aanklacht tegen een leugenachtige Amerikaanse mythe. In die paradox schuilt ook zijn louterende kracht. “Films zijn zoals sprookjes van Grimm,” stelt Dominik, “ze laten ons onze trauma’s verwerken. De beste regisseurs zijn niet bezig met beelden maar het lijden en de blessures van de toeschouwers”.
IVO DE KOCK
GENRE misdaaddrama
REGIE Andrew Dominik
SCENARIO Andrew Dominik, Georges V. Higgins
FOTOGRAFIE Greig Fraser
MUZIEK Rachel Fox
CAST Brad Pitt (Jackie Cogan), Scott McNairy (Frankie), Ben Mendelsohn (Russell), James Gandolfini (Mickey), Vincent Curatola (Johnny Amato), Ray Liotta (Markie Trattman), Sam Shepard (Dillon)
PRODUCTIE USA – 2012 – 97’
DISTRIBUTIE KFD
KILLING THEM SOFTLY