Interview James Marsh: Shadow Dancer of de kracht van pure cinema

dec 19, 2017   //   by Ivo De Kock   //   actueel, Algemeen, film, genre, interview, regisseur, thriller  //  No Comments

SHADOW DANCER

Zeer af en toe worden we geconfronteerd met een staaltje pure cinema: met een minimum aan woorden wordt een maximum aan emoties in beeld gebracht. Zo’n pareltje is de fabuleuze thriller Shadow Dancer van James Marsh, de Britse cineast die al een Oscar won met de intrigerende documentaire Man on Wire.

SHADOW DANCER

In het eerste kwartier van het razend knappe Shadow Dancer valt amper een woord. Op puur visuele wijze – via beelden en montage – worden de thema’s van de film in twee lange sequenties (de twaalfjarige Ierse Colette beleeft de moord op haar broertje door Engelse militairen als in een droom, de oudere Colette zit jaren later met een verdachte tas op haar schoot in de metro en ontsnapt via een netwerk van tunnels) geïntroduceerd: schuldgevoelens, haat, verraad, familie, manipulatie.

Wat volgt is de ‘dans’ tussen MI5-controller Mac en (mogelijke) informante Colette die in een brutale, conflictueuze wereld op zoek gaan naar menselijkheid in elkaar en moraliteit in zichzelf. James Marsh weert het overbodige (op vlak van geluid, kleur, dialoog) en werkt via suggestie. Zijn kale visuele stijl maakt indruk. Een verrassing is dit niet. De Brit liet zich al opmerken met de documentaires Wisconsin Death Trip (1999), The Team (2005), Man on Wire (2008) en Project Nim (2011) terwijl zijn fictiefilm The King (2005) voor opschudding zorgde in Cannes. We ontmoeten de cineast in Gent waar hij snel de deur van het interviewkamertje sluit.

JAMES MARSH

Word je een beetje paranoïde van het maken van films zoals Shadow Dancer?

JAMES MARSH: Van deze film niet, maar soms wel. Vooral wanneer je twijfelt of je film werkt zoals je zou willen dat hij werkt. Door die onzekerheid krijg je het gevoel dat mensen je viseren. En wanneer de film niet werkt wèèt je dat producenten en critici achter je aan zullen gaan!

Wat denk je: werkt deze film?

MARSH: Ik heb een soort regel, meer een instinct dat een regel werd, en dat is dat ik een film niet meer bekijk wanneer hij af is. Als documentairemaker ben je tegen de tijd dat je documentaire klaar is het materiaal zo moe dat je niets nog helder ziet. Bovendien heb je de neiging om te blijven veranderen want je ziet altijd dingen die je liever anders had gedaan. Zelfs wanneer het gaat om een vogel die op de verkeerde plaats zingt. Dat geldt ook voor speelfilms.

Een film moet je eigenlijk op een bepaald moment loslaten. Alleen hoop je dat je hem op het juiste moment in de steek laat. Toen ik Shadow Dancer terugzag tijdens het Sundance Filmfestival was ik erg blij met de vertolkingen. Ze waren geloofwaardig ook al had ik er de laatste drie maanden naar zitten kijken. Ook het verhaal zat juist. Maar ik zag ook zaken die me stoorden. Maar goed, er bestaan weinig perfecte films. Misschien een half dozijn in de duizenden films die ik zag.

SHADOW DANCER

Welke film behoort tot die selecte club?

Badlands van Terrence Malick is zo’n perfecte film met een harmonie tussen de artistieke en de narratieve aspecten. En ook al is het niet mijn favoriete Martin Scorsese-film, Good Fellas is nog zo’n perfecte film. Chaotisch en anekdotisch maar toch zou ik niets willen wijzigen. Het is een handboek van hoe een film gemaakt zou moeten worden. Bijna alle films van Robert Bresson zijn ook perfect. Het punt is dat mijn eigen films niet perfect zijn. Als filmmaker voel je je ongemakkelijk omdat je inschattings- en uitwerkingsfouten hebt gemaakt. Sommige daarvan zijn terug te voeren naar het script, andere naar de opnamen, weer andere naar de montage of de sound design. Om terug te keren naar je vraag, ik denk dat Shadow Dancer een geslaagde film is, ook al is hij veeleisend. De kijker moet immers goed opletten.

Ook al omdat de acteurs hun personages bijzonder intrigerend maken.

De situatie is erg intrigerend. Het is een universele situatie, ook al is er een link met een specifieke tijd en plaats. Wat me boeide was de vraag hoe het zou zijn om je eigen familie te verraden. Niet een keer maar dagelijks en in je eigen huis. Andrea Riseborough brengt als Colette McVeigh het gevoel over elke dag wakker te worden met die last.

SHADOW DANCER

Terwijl Brid Brennan ons het dubbelleven van ‘Ma’ doet aanvoelen.

Wanneer je de film terugziet met de wetenschap van de ontknoping, merk je hoe goed Brid dat doet. Ze worstelt constant met dat verraad, al zie je het niet, ze verbergt zich in plain sight.

Aan haar blik merk je wel dat er iets is. Het lijkt alsof ze met kritische ogen naar haar familieleden kijkt. Ze houdt die kritiek voor zich maar je hebt het gevoel dat er iets haar dwars zit…

…maar je weet niet waar dat vandaan komt. Pas op het einde begrijp je het waarom. Brid is een schitterende actrice om mee te werken en ze wist de emoties prima te doseren. Ze is een moeder die verscheurd wordt door het gevoel dat ze haar familie niet kan beschermen tegen de risico’s die ze lopen terwijl ze zelf veel grotere risico’s loopt.

In een andere film zou de onthulling gepaard gaan met een explosie maar hier blijft ze zich onderkoeld en gecontroleerd gedragen.

Voor mij is dat realistisch. Dit soort zaken gebeurden, er werd geklopt op de deur en je besefte het wie, wat en waarom. De scène waarin ze de vaat doet voor ze wordt meegenomen is een van mijn favoriete scènes. Ze ordent zorgvuldig haar huiselijk leven terwijl ze weet dat ze er nooit zal naar terugkeren. Ze neemt niet enkel verantwoordelijkheid op voor zichzelf maar ze beschermt ook haar dochter. Ze maakt een offer, zoals Colette deed voor haar zoon.

SHADOW DANCER

Waarom koos je niet voor een documentaire?

Ik heb nog nooit een documentaire gemaakt over een politiek onderwerp. Want dan word je verplicht een standpunt in te nemen en ik verkies een verhaal te vertellen – dat deed ik in Man on Wire en Project Nim – zonder een oordeel te vellen of partij kiezen. Met een onderwerp als het Noord-Ierse conflict is dat moeilijk en daarom maakte in van Shadow Dancer geen film over Noord-Ierland maar een universeel verhaal en een menselijk dilemma. Ik probeerde het verhaal te bevrijden van de complexiteit van de politieke situatie en geschiedenis.

Zo weten we tijdens de begrafenisscène niet goed wie die politici en militanten zijn.

Je voelt wie ze zijn maar het zit begraven in de film. Daar gaat het ook niet over. In Groot-Brittannië weet men wie die mensen zijn maar elders krijgt men enkel het gevoel dat het gaat om figuren die tegen hun zin hun plicht doen. Er bestond binnen de IRA grote onenigheid over de vraag of ze nu al dan niet met de Britse regering moesten praten. Ze stuurden een briefje naar de regering met de mededeling dat het conflict voorbij was, dat er enkel afspraken moesten worden gemaakt. Tijdens de gesprekken vonden er nog altijd acties plaats. Zo explodeerde er een zware bom in het centrum van Manchester. Waarschijnlijk een drukkingsmiddel om toegevingen af te dwingen.

Ook al wordt het politieke aspect niet toegelicht, je voelt dat het verhaal speelt in een maatschappij waar spanning heerst.

In een samenleving die voor een overgang staat. Je voelt dat die transitie onvermijdelijk en nodig is. Een van de redenen dat het conflict een afwikkeling heeft gekend is dat er een uitputting was opgetreden. Het conflict liep immers lang. Toen ik de film in Belfast toonde kwam een vriend kijken samen met zijn 19-jarige zoon. Hij groeide op als katholiek in Londenderry en had alles van dichtbij meegemaakt terwijl zijn zoon geen actieve kennis had van het conflict. Dat stemt hoopvol naar de toekomst toe; een hele generatie die het conflict niet meer geïnternaliseeerd heeft kan zonder woede, pijn en frustratie naar de toekomst kijken.

SHADOW DANCER

In de film wordt gevraagd of Mac niet valt voor “het mooie gezicht van Colette”. Is dat zo?

Ik denk het niet. Wat het Mac-personage doet is ongelooflijk cynisch. Hij moet mensen onder druk zetten, chanteren en forceren om dingen te doen die ze niet willen doen. Bij echte informanten waren er verschillende aanwervingsmethodes. Een bekende informant deed het omdat hij kwaad was op zijn vrouw die sliep met een ander IRA-lid. Terwijl iemand anders het zoals Colette deed voor haar zoon. Mac weet dat hij een familie vernietigt door zijn interventie.

Na een tijdje ontdekt hij dat alles theater is, dat ze gebruikt wordt als pion. Mac voelt zich verantwoordelijk voor deze ontwikkeling en begint zich onprofessioneel te gedragen. Hij had voordien al mensen misleid maar steeds geloofde hij dat het rekruteren van een informant belangrijk was, dat informatie levens kon redden. Hier is het duidelijk dat het niet om informatie gaat, de intrige zal leiden tot haar dood en is opgezet om de echte informant te beschermen. Mac kan dit niet hebben omdat het een gebrek aan respect voor zijn werk inhoudt.

Hoe belangrijk was het om Ierse acteurs te casten?

Heel belangrijk, of beter: erg noodzakelijk. We probeerden zoveel mogelijk Ierse acteurs te casten maar we gingen wel voor de beste acteurs voor de rol. Andrea Riseborough is een uitstekende Britse actrice, bekend van o.m. Made in Dagenham en Brighton Rock, die de rol aankon maar alle andere Ierse rollen worden vertolkt door acteurs en actrices uit Ierland of Noord-Ierland. Het is dus grotendeels een Ierse ensemble-cast. Dat kon zonder problemen omdat ze in Ierland beschikken over uitstekende acteurs. Aidan Gillen, die Gerry speelt, is briljant. David Wilmot, die de ondervrager Kevin Mulville vertolkt, ook. Net als Domhnall Gleeson en in de kleinere rollen hadden we ook voortreffelijke acteurs. Dat was een meevaller. Clive Owen was de eerste acteur waaraan ik dacht toen ik het scenario las. Hij had Man on Wire gezien en vond dat een goede film, wat hielp om hem te overtuigen.

SHADOW DANCER

Ondanks Clive Owen moet het niet evident geweest zijn om deze kleine productie gefinancierd te krijgen.

Het lag gevoelig omwille van het onderwerp en het feit dat films over Noord-Ierland nooit commercieel succesvol zijn. Een co-productie tussen het Franse Wild Bunch, de Irish Film Institute en de BBC leverde een werkbaar budget op. Genoeg voor 2 dagen opnamen in Londen en 6 weken in Ierland.

Wanneer geraakte je betrokken bij het project?

Men zond me Tom Bradby’s scenario. Dat script van deze journalist met ervaring in Ierland verschilde al van zijn boek maar werd door mij nog verder aangepast. Ik schrapte de onbetaalbare actiescènes, maakte alles gebalder en veranderde zowel het begin als het einde volledig. Bradby opende met een uitgebreide Noord-Ierse rellen scène, heel erg vertrouwd en in mijn ogen overbodig. De scène in Londen was aanvankelijk een uitgesponnen achtervolgingsscène. Maar dit is geen Jason Bourne-film, ik wou geen aktiespektakel opzetten maar spanning vinden in kleine ruimtes en in de personages.

Wat leidt tot een intrigerende ‘chase’, je weet niet wat er waarom gebeurt. Zo leg je de grondslag voor de rest van de film.

Daar hoopte ik op, het was de bedoeling om aan te geven dat het geheim en de spanning verbonden zijn met wat er in de personages leeft, niet met wat hen overkomt. Het slot is ook heel anders dan wat eerst op papier stond. Toen we aan de opnamen begonnen hadden we iets dat kon werken maar dat me geen goed gevoel gaf. Door met Andrea en Clive te werken groeide het besef dat er een andere manier was om het op te lossen en zo kwamen we op het einde dat uiteindelijk in de film zit. Het was ingewikkeld om in het midden van de opnamen te veranderen – zeker omdat er een explosie bij gemoeid was – maar de producenten steunden me 100%.

SHADOW DANCER

Waarom kwamen ze uit bij jou? Je hebt wel een stevige reputatie als documentairemaker maar niet als drama-regisseur.

Geen idee, ik denk dat Man on Wire erg belangrijk was. Een film die geliefd en gehaat was en mij in the picture zette, zeker na de Oscars. Koorddanser Philippe Petit is een complex personage en de film een thriller, twee dingen die de producenten ongetwijfeld opmerkten. Bovendien zijn er niet zoveel mensen in Groot-Brittannië die films maken, waardoor je na een succes zoals Man on Wire in beeld komt voor andere projecten.

Project Nim was ook een fascinerende film, een mix van documentaire en fictie.

Niet wat betreft het verhaal want dat is volledig waar; maar er werden inderdaad scènes gereconstrueerd. Net zoals in Man on Wire volgden de reconstructies op getuigenisssen. Er bestaat discussie over maar ik vind als documentairemaker reconstructies verantwoord. Bovendien, zelfs al werk je met materiaal van bewakingscamera’s, bij het monteren grijp je in. Wanneer je een film maakt is het niet meer echt, je vertelt een verhaal. Je plicht als regisseur is trouw te blijven aan dat verhaal en het op de best mogelijke manier te vertellen. Ik maak geen observatiefilms die de echte tijd volgen, ik maak geconstrueerde ficties dus waarom zou ik geen scènes reconstrueren.

MAN ON WIRE

Je vertelt verhalen en maakt geen films over onderwerpen.

Wat niet belet dat er ideeën in zitten. Het bevrijdende aspect zit in het vertellen van het verhaal. Ik kies geen partij en vel geen oordelen over wat goed of slecht is, ik toon wat er gebeurd is en laat het publiek bepalen wat moreel is en wat niet. Bij Project Nim was het aan de kijker om al dan niet te reageren op de ideeën en die waren vrij interessant.

Een andere intrigerende film was The King. Hoe kijk je daar op terug?

Die film was moeilijk te maken en zette mijn carrière op het spel. Mijn overstap van documentaire naar fictie draaide uit op een nachtmerrie. De problemen begonnen in Cannes. Geselecteerd worden voor de sectie ‘Un Certain Regard’ was ongelooflijk. Ik was blij en opgewonden en de vertoning leek goed te lopen. Maar de dag erna verschenen de besprekingen van de Amerikaanse vakpers. Die waren vernietigend. The King herstelde daar nooit van. De filmindustrie leest bepaalde pers in Cannes en dat is niet de Franse pers…

… die terecht erg lovend was.

In Variety verscheen een rotslechte recensie van iemand die oprecht walgde van de film en van mij als mens, het werd heel persoonlijk. Dat zette de toon voor hoe de film ontvangen werd in de VS. Achteraf gezien is het wel straf dat ik de mensen zo geraakt heb dat ze kwaad werden maar wanneer je ervan droomt om nog een volgende film maken was dat natuurlijk rampzalig. Daarom keerde ik gedwongen terug naar documentaires. Wat leidde tot Man on Wire. Positief eigenlijk maar dat voelde ten tijde van The King niet zo aan.

THE KING

Waarom lag The King zo moeilijk?

Ik denk dat een gedeelte van de verklaring bij de incest ligt. En natuurlijk ook bij de vernietiging van die familie, de verwoesting van degelijke personages. Dat alles speelde in een christelijke wereld stoorde bepaalde mensen. Net als wat het centrale personage doet: hij slaapt met zijn zuster, doodt zijn broer en vermoordt dan zijn zuster en moeder. Ik zag The King als een in Texas gesitueerd sprookje en sprookjes zijn vaak heel bloederig, wreed en gewelddadig. Het is dikwijls een brutale wereld waar dingen als incest spelen. Maar velen zagen het niet zo. Sommige wel want ik heb bekende bewonderaars. Nu heb ik fouten gemaakt in de film, en het budget volstond niet voor wat we wilden maken waardoor we 20 belangrijke scènes niet konden draaien. Ook al omdat ik niet opschoot met een van de acteurs was het een moeilijke periode.

Maar zelfs een niet-perfecte film kan interessant zijn wanneer er iets in zit.

Ik denk dat we er in geslaagd zijn een sterke, onaangename sfeer te creëren.

Het is een film die bijblijft…

Dat is het beste compliment dat je The King kan geven, dat het een film is die blijft nazinderen.

PROJECT NIM

Volgt er een nieuwe documentaire na Shadow Dancer?

Nee, ik werk aan een zwarte komedie, Hold On To Me, het verhaal van een schoonheidskoningin in een klein stadje die het gevoel heeft dat ze niet heeft wat ze verdient in de wereld. Deze femme fatale zet haar niet al te slimme vriend aan om iemand te kidnappen en levend te begraven om geld af te persen van diens familie. Dit modern Bonnie en Clyde verhaal – de eerste titel voor de film was Nancy and Danny – loopt slecht af voor iedereen maar het is vooral heel grappig.

Ik hou trouwens van humor, Man on Wire zag ik altijd als een komedie. Mensen die geobsedeerd zijn door iets zinloos worden grappig, zeker wanneer ze het op een heel ernstige manier doen. Project Nim is ook komisch al wordt het donkerder naargelang we meer en meer onze verantwoordelijkheid beseffen. Overigens hebben we net Carey Mulligan en Robert Pattinson gecast voor Hold On To Me, wat betekent dat dit project ook zal doorgaan. Een opluchting.

INTERVIEW FESTIVAL VAN GENT – 11 OKTOBER 2012

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 631, januari 2013)

JAMES MARSH

Leave a comment