Christina Vandekerckhove’s Rabot: Portret van een dorp in de hoogte

RABOT

“Ik ben ontzettend blij. Het is vrij uniek dat een documentaire een publieksprijs wint” zegt Christina Vandekerckhove over de Film Fest Gent bekroning van Rabot. Haar documentaire over de sloop van de Gentse sociale woonblokken is een kleurrijk portret van vergeten bewoners en een universeel verhaal over bewogen levens in een dorp in de hoogte.

RABOT

De documentaire is een non-fictie film die een element van de condition humaine, het mens-zijn, belicht. Tot daar de definitie. Maar de tegenstelling documentaire/fictie leidde al tot felle debatten. De discussie begon eerst filosofisch (waarheid versus fantasie), kreeg onder invloed van Eisensteins Oktober een politieke dimensie (documentaire beelden kunnen een hoog propagandagehalte hebben) en richtte zich door de versnelde informatiesamenleving op het problematische karakter van het beeld. Hoe meer we zien, hoe minder we begrijpen. De sleutel tot inzicht is empathie weet Christina Vandekerckhove en in Rabot documenteert ze een schrijnende realiteit van armoede (in een hippe stad en één van de rijkste regio’s ter wereld), uitsluiting, eenzaamheid, onverdraagzaamheid, frustraties en latent racisme.

RABOT

Dat alles in een klein dorp in de hoogte: de met sloop bedreigde sociale woonblokken in de Gentse Rabotwijk. Maar ze stopt ook de tijd via ontluisterende portretten van de personages in deze micro-maatschappij en onthult veerkracht, dromen, overlevingsdrang, warmte en liefde. Om uiteindelijk uit te komen bij een brok universele fictie: hoop, plezier en samenhorigheid in een (droom)wereld waar mensen dansen, muzikanten de geest van de gedoemde gebouwen oproepen en de camera de realiteit overstijgt. Want een terminus kan een doorstart worden, zoals een documentaire getuigenis ons op weg kan zetten naar een betere realiteit. Tenminste, wanneer het zoals bij Rabot gaat om mensen en niet om thema’s, wanneer empathie via begrip en inzichten aanzet tot (streven naar) verandering.

RABOT

Rabot is een ijzersterke documentaire van de als freelance regisseur voor televisie (VRT) en theater (Kopergietery) werkende Christina Vandekerckhove. In 2012 vroeg het Gentse Kinderkunstencentrum haar een documentaire te maken over de Rabotwijk. Ze versierde scenariosteun van het VAF en deed research maar kwam vast te zitten. “Ik liep letterlijk verloren in de wijk,” zegt Vandekerckhove, “tot ik hoorde dat de sociale woonblokken, de drie torens, tegen de vlakte zouden gaan en dat iedereen op termijn zou moeten verhuizen. Dààr wou ik een film over maken. Ik liet het concept van de Kopergietery los en ging met mijn idee naar producent Peter Krüger van Inti Films. Met zijn steun was ik vertrokken.”

RABOT

Ze werd visueel geprikkeld: “Ik zag al die lege vakjes in verschillende kleuren van de blok die gesloopt ging worden en liep rond in blokken waar al veel appartementen leeg stonden. Mijn fantasie ging spelen en ik stelde me vragen in iedere ruimte: wat is er hier gebeurd? Wat hebben die muren gezien en gehoord? Al die levens die er gepasseerd zijn, dat vond ik boeiend. Ik zag ook iets stram, bewegingsloos in al die vakjes en ik wou ze weer tot leven brengen door ze in te vullen met verhalen.” Ze koos voor een raamvertelling die “werkt met tijd en ruimte. Rabot start met de afbraak van de blokken en keert dan terug in de tijd om het verhaal van de bewoners te vertellen. De lege ruimtes van het begin geven aan dat je als kijker zelf iets in kan invullen, ze zetten je aan om na te denken over wie er gewoond heeft. Mijn filmische keuzes ondersteunen dat. Er zijn geen camerabewegingen en de regie is even strak als die vakjes. Met mijn camera maak ik tableau vivants, strakke kaders waarin er dingen gebeuren zonder dat ik ingrijp.”

RABOT

Er is in Rabot dan ook geen Michael Moore die in beeld loopt of commentaar levert. “Ik hou niet van documentaires waar de maker op de voorgrond treedt,” klinkt het bij de cineast, “als toeschouwer wil ik ruimte krijgen om zelf iets in te vullen, om zelf na te denken. Daarom hou ik als regisseur ook afstand en wil ik geen oordeel vellen of idee opleggen. Alles moet open blijven. Wat niet belet dat ik bij Rabot neig naar empathie voor die mensen. Het is geen kille film maar ik grijp niet in en probeer de mensen heel open te portretteren. Al heb ik wel regie gevoerd.”

Met dank aan haar research: “Dan was ik bijvoorbeeld bij Alex en schreef ik in boekjes op wat hij zei over hoe zijn dag eruit zag, waar hij van houdt, wat hij gedaan heeft;… Zo vertelde hij dat hij als man alleen zijn strijk zelf deed en dat hij alles geleerd had van de vrouwen die bij hem hebben gewoond. Omdat ik dat een leuk moment vond vroeg ik hem wanneer hij zijn strijk deed en op die avond ging ik filmen. Met de op basis van onze gesprekken opgestelde vragen stuur ik het gebeuren en stel ik gerichte vragen.”

RABOT

Rabot is geen documentair ‘j’accuse‘ dat sociale huisvesting analyseert of armoede aanklaagt: “Ik wil een film maken met portretten van mensen en ik bekijk hoe ik dat artistiek het best kan doen. In eerste instantie is het ook een portret van het gebouw dat ingevuld wordt door mensen, letterlijk. Natuurlijk komt er een boodschap in Rabot maar die moet je als kijker ook een beetje zelf maken.” Het is evenwel een auteursdocumentaire “omdat alles wat die film vertelt volledig vanuit mij komt. Wanneer je naar het begin en het einde van de film kijkt zie je dat ik hem echt heb gestuurd. Je bemerkt de hand van de maker.”

Zo richt ze haar camera op details: “We hadden 28 draaidagen op twee jaar tijd wat weinig is maar ik heb enorm veel tijd gestoken in naar de mensen te gaan, te praten en te kijken naar details die hen portretteren. Ik film stukjes van het appartement omdat die details aangeven wie ze zijn. Een vensterbank, hoe ze de dingen rangschikken, twee volwassen voeten en blote voetjes van een kindje,… Wanneer je de mensen heel goed kent voel je wat je kan en moet tonen en wat niet. Wanneer die man begint te wenen denk je ‘stoppen of afwachten?’ en tijdens de montage voel je wanneer je weg moet gaan.”

RABOT

Voor de kijker is het moeilijk om een comfortabele, veilige afstand te bewaren: “Het is confronterend om te zien hoe je er naar kijkt, hoe je reageert op hun verhalen. Je kunt denken ‘wat zit ik hier naar een bende losers te kijken’ of ‘ik kijk naar iemand die het zo moeilijk heeft gehad in zijn leven, die al van zijn zevende geplaatst is in instellingen, die continu worstelt met zijn verslaving en die het toch beter wil maken’. Zelf neig ik natuurlijk meer naar de tweede visie en ergens voel je dat ook wel in de film.” Vandekerckhove speelt bewust met tijd en ruimte. Zo laat ze eerst een man aan het woord om later met een opkoper zijn appartement te bezoeken. De man blijkt overleden: “Rabot springt van het heden naar het verleden en terug naar het heden omdat het besef dat alles gaat verdwijnen je anders naar dingen en mensen doet kijken. Het geeft ook aan hoe wij zelf passanten zijn, hoe het leven en de tijd voorbijgaan.”

RABOT

Het levensverhaal van de getuigen wordt niet volledig uitgediept. Hun ‘hier en nu’ leven wordt ingepast in een mozaïekverhaal. De Gentse sociale woonblokken krijgen zo een universeel karakter terwijl de bewoners een universele menselijkheid uitdrukken. Waardoor ze niet verglijden tot freaks of clichéfiguren. Dit portret is een spiegel die aangeeft dat er iets hapert aan onze samenleving. Niet toevallig leggen bewoners de vinger op een van de oorzaken. “Er wordt niet meer met elkaar gesproken,” aldus Vandekerckhove, “ik geloof wel in de stelling van Adrienne dat het fout is gegaan toen iedereen zijn deur begon toe te doen. Wanneer iedereen zomaar naast elkaar zit en aan zijn lot wordt overgelaten gaat het fout. Ik wou duidelijk maken dat dit verhaal niet over Gent gaat. Die 3 sociale woonblokken kunnen om het even waar staan. Rabot is een universeel verhaal van een groot dorp in de hoogte.”

RABOT

Rabot is een diepmenselijke, confronterende auteursdocumentaire maar het is ook een document dat binnen 10 jaar zijn waarde nog zal hebben. “Daarom wou ik er ook een documentaire over maken, dit is iets dat weggaat en nooit meer terugkeert. We hebben die blokken getoond en de verhalen van de bewoners vastgelegd. Ze zullen niet vergeten worden. Een van hen zei ‘ze gaan dat hier afbreken maar de ziel van het Rabot zal hier altijd blijven ronddwalen’. Rabot probeert een beetje die ziel te vangen.”

Interview Afsnee, 3 november 2017

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 681, januari 2018)

GENRE documentaire

REGIE Christina Vandekerckhove

SCENARIO Christina Vandekerckhove

FOTOGRAFIE Frank Shulte

MONTAGE: Jan Van der Weken

MUZIEK Stijn Ylode De Gezelle, Madensuyu

PRODUCENT Peter Krüger voor Inti Films

PRODUCTIE B – 2016 – 93’

DISTRIBUTIE Dalton

RELEASE 17 januari

CHRISTINA VANDEKERCKHOVE