GROUNDHOG DAY

“We zijn iemand vergeten te nomineren: Harold Ramis voor Cadyshack, Ghostbusters en Groundhog Day” zei Bill Murray tijdens de laatste Oscaruitreiking. Een eerbetoon aan zijn overleden vriend, de scenarist van de cultfilm Groundhog Day. Een kleine, Capra-achtige romantische komedie die uitgroeide tot de lijffilm van een heterogene groep mensen. “Geen enkele film waaraan ik heb gewerkt kreeg dit soort aandacht uit zoveel verschillende richtingen,” aldus Ramis, “mensen keren er tijdens verschillende levensfases naar terug om er andere dingen in te ontdekken”.

GROUNDHOG DAY

“Je beschrijft precies mijn leven” mijmert cameraman Larry (Chris Elliott) wanneer weerman Phil Connors (Bill Murray) vraagt “wat zou jij doen als je ergens vastzat en elke dag precies dezelfde was en niets je nog kon schelen?”. Weinig dialogen leggen zo perfect de vinger op zowel de pitch van een film als de reden waarom hij kijkers raakt. Met Groundhog Day spreekt Harold Ramis (1944-2014) het hoofd en het hart aan. Hollywood wou aanvankelijk niet weten van deze ’te Europese’ romantische komedie maar enthousiaste fans zorgden voor een cultstatus.

De bosmarmot en de tijdlus

“What did you do today?” vraagt Rita (Andie MacDowell). “Oh, same-old same-old” antwoordt Phil. Deze clichédialoog wordt tot het absurde uitvergroot in Groundhog Day. Een man ontwaakt wanneer zijn wekker 6 uur aangeeft, een radiostem doorratelt over het weer, zijn pensionuitbaatster hem aanklampt en mensen buiten verzamelen voor de lokale festiviteiten rond een bosmarmot. De dag lijkt verdacht veel op de vorige dag. Meer nog, het is opnieuw die vorige dag. Alleen speelt ‘gisteren’ zich ‘vandaag’ af. En kan de gevangene in de tijdlus perfect voorspellen wat mensen gaan zeggen en doen. Waardoor hij gebeurtenissen kan trachten te sturen. Alleen zal hij ‘morgen’ opnieuw wakker worden en een dag herbeleven die een kopie is van vandaag en gisteren.

GROUNDHOG DAY

“Do you ever have déjà vu Mrs. Lancaster?” probeert Phil. “I don’t think so, but I could check with the kitchen” is de repliek. De clou van Groundhog Day is dat naast Phil enkel de kijker doorheeft dat dezelfde dag zich tot in het oneindige aan het herhalen is. Wat de televisieweerman eenzaam en wanhopig maakt. Hij bevindt zich op 2 februari in het onooglijke Punxatawney, Pennsylvania om verslag uit te brengen van de rituele Groundhog Day; de dag waarop een bosmarmot (en zijn schaduw) voorspelt wanneer de lente gaat beginnen. De cynische, ijdele en egoïstische TV-man kijkt neer op het gebeuren en probeert zich routineus door de dag te worstelen. Alleen blijkt ontsnappen onmogelijk. Een sneeuwstorm houdt hem ter plaatse en wanneer hij wakker wordt start 2 februari opnieuw. Dag na dag na dag.

GROUNDHOG DAY

Aanvankelijk voelt Phil zich almachtig (“not the God but a god”). Hij kan een geldtransport beroven, zich te pletter eten, de politie uitdagen en vrouwen versieren door informatie in te winnen en moves uit te testen. Kortom, hij kan ongestraft de kwajongen uithangen. Hij flirt met nepromantiek en wil overkomen als iemand die verliefd is. Maar zijn theater levert hem enkel een slag in het gezicht op. Keer op keer. Langzaam zakt hij weg in een depressie. Autodestructief gedrag biedt geen uitweg. De dood is geen optie en steeds opnieuw ontwaakt hij met de radiopresentator die “It’s Groundhog Day!” roept.

GROUNDHOG DAY

Phil verzoent zich met het eeuwige leven en begint de zaken positief te bekijken. Hij ontpopt tot een kleine held (die een uit een boom vallende jongen opvangt of bejaarde vrouwen met autopech helpt), doet ervaringen op en verruimt zijn kennis. Zo wordt hij pianovirtuoos, ijsbeeldhouwer en de authentieke man die Rita zocht. Kortom, de egoïst heeft zichzelf heruitgevonden. Wanneer hij tegen Rita zegt “Wat er morgen ook gebeurt of de rest van mijn leven, ik ben gelukkig nu omdat ik van je hou” ontwaken ze samen op 3 februari. Toch blijft er twijfel of de ‘genezing’ definitief is. “We’ll rent to start” is de conclusie wanneer het koppel besluit langer te blijven.

De filosoof en zijn spirituele komedie

“Veel existentiële zaken worden nooit behandeld in films” stelt scenarist Danny Rubin. Wat hem fascineerde was hoe het gewicht van de tijd drukt op mensen. Daarom bedacht hij dit verhaal van een man die opgesloten geraakt in een tijdlus en daar de impact begint van te voelen. Niemand was echter geïnteresseerd in zijn scenario. “Sommige dingen kunnen te interessant zijn voor mainstream Hollywood,” aldus producent Trevor Albert, “dat was ook zo voor dit script. Hoe fascinerend en complex het ook was, financiers wilden er gewoon niet aan. Gelukkig heb ik een partner met een grote fantasie. Nu zou je Groundhog Day een onafhankelijke film noemen. Toen heette het ‘Europees’”.

GROUNDHOG DAY

De partner in kwestie was Harold Ramis: “Groundhog Day voelde speciaal aan vanaf de eerste keer dat ik ’t script las, ik vond het heel hip dat het in het midden begint”. Producer Ramis ging sleutelen aan het scenario maar besloot geen verklaringen toe te voegen: “we leggen nooit uit waarom die tijdlus gebeurt. Is het astronomisch of is het karma? Dat weet je niet”.

Even werd overwogen om Tom Hanks te casten maar het werd Bill Murray: “Toen Tom achteraf de film zag zei hij ‘goed dat Bill Connors speelt, ik ben zo gekend als good guy dat iedereen zou zitten wachten op het moment dat ik goed wordt terwijl je het bij Bill nooit echt weet. Hij is een geweldige combinatie van goed en slecht’”. De acteur is inderdaad tegelijk onaangenaam en charmant. De kijker verandert daardoor samen met zijn personage. Aanvankelijk willen we niet dat hij “het meisje krijgt”, uiteindelijk zijn we blij wanneer ze samen ontwaken. Een etter werd immers mens.

GROUNDHOG DAY

Achteraf claimden meer mensen het basisidee van Groundhog Day. Sciencefictionauteur Richard Lupoff ziet zijn kortverhaal ‘12.01pm’ (over een man die in een loop van een uur belandt) als inspiratiebron, Ken Grimwood verwijst dan weer naar zijn ‘Replay’ (een man herhaalt een tijdspanne van 25 jaar uit zijn leven). Rubin ontkent en stelt dat vooral existentiële vragen hem bezighielden: hoe zwaar weegt het gewicht van de tijd? Hoe verandert iemand van gevangene van de tijd in meester van de tijd? “Het grootste geschenk is dat Phil weer eindig wordt,” stelt Rubin, “hij zal oud worden en sterven. De tijd tikt door, maar Phil weet hoe hij zijn tijd goed moet gebruiken. En z’n reis door de tijd begint met het wakker worden naast z’n geliefde Rita”.

De grote verdienste van Ramis is volgens de scenarist dat hij het spirituele zichtbaar maakt. “Er zit een prachtig shot in de film van een enorme klok waarbij de tijd heel langzaam omslaat,” zegt Rubin, “in die scène zie je heel mooi, zonder woorden, puur visueel hoe het gewicht van de tijd op hem drukt”. Ramis stond bekend als koning van de komedie (Animal House, Caddyshack, Stripes, Ghostbusters) maar ook als een filosofisch en melancholisch iemand.

GROUNDHOG DAY

“Mijn ex-vrouw noemde me ‘de Rabbi’ omdat ze dacht dat ik eigenlijk de wereld wilde bekeren tot een meer spiritueel standpunt” aldus Ramis. En: “We zijn de meest geëntertainde beschaving in de geschiedenis; we hebben meer entertainmentkeuzes dan iemand ooit had kunnen bedenken. Veel dingen zijn erg onderhoudend maar er zijn niet veel dingen die ons iets geven waarvan we achteraf kunnen zeggen, ‘ik heb iets geleerd, iets gevonden, een verbinding gemaakt met het materiaal’. Groundhog Day werkte op dat niveau”.

Confronterend en vertrouwd

De film was ook voor Ramis herkenbaar: “Ik heb het gevoel dat ik vastzit aan mezelf, steeds dezelfde fouten blijf maken. Elke keer dat er een kans is op een ruzie met mijn vrouw denk ik ‘zeg dat niet, ze zal boos worden’. En dan zeg ik het. Je moet het inzicht, de moed en de energie hebben om te veranderen wanneer je dreigt dezelfde fouten te maken”.

GROUNDHOG DAY

Na de release zag iedereen iets anders in de film. “Orthodoxe Joden betoogden omdat de film voor hen een middel was om hun religieus standpunt te uiten,” aldus Ramis, “maar ook de yogagemeenschap vond de film geweldig en psychiaters zagen een verwijzing naar psychoanalyse”. De interpretaties bleven komen. Sommigen ontwaarden een metafoor voor ontwikkelingsfases van een mens, anderen bespeurden een boeddhistische visie op reïncarnatie, nog anderen ontdekten een link naar filmmaken (repetities, takes, montage). Fans vonden er op andere momenten in hun leven dan weer andere zaken in.

GROUNDHOG DAY

“Ik ben trots op het feit dat de film op telkens weer andere manieren blijft aanspreken,” zei Ramis, “in een The New York Times artikel over populaire cultuur werd gepeild naar de zaken die er over 100 jaar nog zouden zijn. Een Harvard-filosofieprofessor schreef dat voor hem Groundhog Day dé film is die over honderd jaar nog zal worden bekeken en als relevant worden beschouwd”.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 646, juli-augustus 2014)

GROUNDHOG DAY; Harold Ramis; USA 1993; 101′; met Bill Murray, Andie MacDowell, Chris Elliot, Stephen Tobolowsky; FILM: **** / EXTRA’S: **** (documentaires, interview, audiocommentaar, verwijderde scènes); dis. Sony

GROUNDHOG DAY