Christopher Nolans The Prestige: Een film die werkt als een goocheltruc
THE PRESTIGE
“Er zijn overeenkomsten tussen wat illusionisten doen en hoe filmmakers werken,” stelt Christopher Nolan, “vooral in het vrijgeven van informatie en het betrekken van de toeschouwer via een p.o.v.”. The Prestige tovert met goocheltrucs en -technieken “voor de ogen van het publiek”.
THE PRESTIGE
“Are you watching closely?” Een bezwerende voice-over opent en sluit The Prestige met een vraag (lees: statement én advies) die kijken naar goocheltrucs linkt aan kijken naar filmillusies. Andermaal verbindt Christopher Nolan bedrog, identiteit en obsessie met waarneming. In Memento trachtte een man door tatoeages te lezen een falend kortetermijngeheugen te compenseren, in Insomnia wees een vermoeide detectiveblik op moreel evenwichtsverlies en in Batman Begins ontstond verblinding doordat de slechterik poeder in de ogen van tegenstanders wierp.
THE PRESTIGE
In Nolans vijfde is de parallel tussen magische trucs en visuele illusies, tussen goochelen en toveren met beelden, overduidelijk. Net zoals de angst om té nauwgezet te kijken en zo de suspension of disbelief te vernietigen. Nolans magical mystery tour wordt, i.t.t. Neil Burgers The Illusionist, niét verteld vanuit het standpunt van het publiek. We kijken door de ogen van twee rivaliserende goochelaars, respectievelijk entertainer en ideeënman.
THE PRESTIGE
Het verhaal speelt in Victoriaans Engeland eind 19de eeuw. Robert en Alfred zijn goochelaars die in Londense theaters ingenieur (ontwerper van goocheltrucs) Cutter assisteren. Tot een té zelfzekere Alfred tijdens een ontsnappingsact de dood van Roberts vrouw veroorzaakt. Wat bij Robert leidt tot een wraakobsessie: “Hij stal mijn leven, ik zal zijn truc stelen”. Maar Alfred laat niet begaan, vermomt zich en saboteert zijn rivaal. Robert duwt dan weer zijn assistente Olivia in de rol van infiltrante. Maar casting en enscenering zijn nooit definitief in een escalerend conflict dat alleen maar slachtoffers maakt.
THE PRESTIGE
Wanneer Alfred ‘The Transported Man’ ontwikkelt, een act waarbij een man door één deur verdwijnt om in een oogwenk uit een verder opgestelde deur te verschijnen, tracht Robert die eerst te imiteren (via dubbelgangers, al is dat volgens hem nièt de truc) om daarna in Colorado bij wetenschapper Tesla een ‘elektrische’ variant (de wonderen van de 20ste eeuw kondigen zich aan) te zoeken. Maar uiteindelijk zijn het mensen die voor moord, veroordeling, executie en afrekening zorgen.
THE PRESTIGE
Christopher Nolan kiest opnieuw voor een gefragmenteerde, niet-rechtlijnige narratieve structuur. De willekeurige werking van het geheugen (Memento, The Prestige), het complexe proces van waarneming (Following) en de manier waarop herinneringen zich in het heden nestelen (schuldgevoelens in Insomnia, trauma in Batman Begins) passen bij die niet-lineaire aanpak. Maar de driedelige flashbackstructuur is ook gebaseerd op de driedelige structuur van een goocheltruc. Te weten ‘the Pledge’ (tonen van iets schijnbaar gewoons), ‘the Turn’ (dat gewone wordt buitengewoon) en ‘the Prestige’ (het vreemde wordt weer het vertrouwde).
THE PRESTIGE
Nolan introduceert tijdsprongen, pendelt tussen podium en coulissen én gaat van illusie naar constructie. Zo is een kind ontroostbaar omwille van een weggetoverde duif. “Het is niet dezelfde,” zegt hij bij de ‘terugkeer’ van de duif, “zijn broer is dood”. Paranoia blijkt de waarheid want Nolan toont hoe het dier verpletterd werd. Niet toevallig richt hij zich vooral op goocheltrucs die draaien rond ontdubbeling, waar dubbelgangers en mise-en-scène de illusie voeden.
THE PRESTIGE
In zijn vorig werk stond de dubbele natuur van de mens al centraal. Hier doen dubbelgangers (een dronken acteur), (vermomde) tweelingbroers en bedrieglijke blondines realistisch drama omslaan in suspensvolle fantastiek. Tegelijk wijst de goochelaar op de bühne naar de acteur op het scherm, de man onder het podium naar de magiër achter de camera en de ingeneur naar de scenarist-manipulator. Zowel goochel- als miseen- scène trucs ademen bedrog en illusie uit.
THE PRESTIGE
Wie er moeite mee had dat Batman Begins klassieke actieopbouw vermeed zal ook nu afhaken. Want The Prestige is meer een film van ideeën dan van actie. Waardoor de fysieke confrontatie tussen de rivalen minder nazindert dan de manier waarop mannen de vrouwen van wie ze houden behandelen (liefde is moeilijker te vatten dan illusies). Resultaat is een inventieve film over het aanstekelijke karakter van magie, de onstuitbare kracht van beelden en de bereidheid van toeschouwers om illusies in leven te houden.
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 570, januari 2007)
THE PRESTIGE: reg. Christopher Nolan / sce. Christopher & Jonathan Nolan naar Christopher Priest / muz. David Julyan / fot. Wally Pfister / mon. Lee Smith / act. Hugh Jackman, Christian Bale, Michael Caine, Piper Perabo, Scarlett Johansson, David Bowie, Rebecca Hall / pro. Christopher Nolan, Aaron Ryder & Emma Thomas / USA-UK / 2006 / 128’ / dis. Warner
THE PRESTIGE