Spike Lee’s Miracle at St. Anna: De waarheid over de oorlog zwart op wit?

MIRACLE AT ST. ANNA

Tijdens het jongste Festival van Cannes haalde Spike Lee uit naar Clint Eastwood omdat er in Letters from Iwo Jima “geen zwarte acteur te zien was”. De heisa paste netjes in de promotie van Miracle at St. Anna, Lee’s W.O. II-film die in Italië speelt en rond de zwarte Buffalo Soldiers draait. Bij de wereldpremière in Deauville ontkende Lee dat hij Eastwood van racisme had beschuldigd, “ik wees gewoon beleefd op een feit”. Even later kwam hij in Italië zelf onder vuur te liggen omdat zijn film het antifascistisch verzet verbindt met een nazi-slachtpartij. Opnieuw een welgekomen controverse.

MIRACLE AT ST. ANNA

“Wij vochten ook voor dit land” sist een oude zwarte man wanneer hij in New York op tv kijkt naar John Wayne in The Longest Day. Even later schiet deze postbeambte een oude blanke man neer. Door Miracle at St. Anna te openen met een statement en een mysterie zet Spike Lee de toon van een met politieke boodschappen en religieuze symboliek overladen film.

Het politieonderzoek verandert in een oorlogsdrama – de misdaad verbergt een onrecht – wanneer de intrige een verklarende flashback wordt. Lee parachuteert ons in Toscanië anno 1944 waar Buffalo Soldiers, een volledig uit zwarten bestaand bataljon aangevoerd door een blanke, fungeren als kanonnenvlees en een viertal soldaten achter de vijandelijke linies belandt. Waarbij ze kennismaken met de lokale bevolking en verwikkeld raken in de strijd tussen het (geïnfiltreerde) verzet en het nazileger die leidt tot de executie van burgers voor de Santa Anna-kerk.

SPIKE LEE

Het op James McBride’s roman gebaseerde, en door een puik acteerkwartet gedragen Miracle at St. Anna is overnadrukkelijk, maar ook emotioneel en ontwapenend naïef. Kortom, het typische betere Spike Lee-werk. “Alle tien mijn vingerafdrukken stonden op het script, ook al schreef ik het niet zelf,” stelt de cineast, “deze film vernietigt de Hollywood-mythologie. In WO II-films werd immers veel weggelaten. Met name dat 1.100.000 zwarten vochten in de oorlog en velen er het leven bij inschoten. Ze toonden ook niet dat Italië een verdeeld land was met heel wat partizanen”.

Het is geen toeval dat de Duitse propagandiste Axis Sally vraagt ‘waarom wil je sterven voor een natie die jou niet wil?’. “Vele zwarte soldaten dachten dat bij hun terugkeer segregatie voorbij zou zijn,” aldus Lee, “het feit dat ze vochten en stierven voor hun land zou bewijzen dat ze het verdienden om als volwaardige burgers te worden beschouwd, dachten ze. Ik heb gesproken met zwarten die na de oorlog vanuit Engeland terugkeerden per boot en in Virginia aan wal kwamen. Daar stuitten ze meteen op borden met ‘zwarten links’ en ‘blanken rechts’. Ze werden met de neus op het feit gedrukt dat er niets veranderd was”.

MIRACLE AT ST. ANNA

Voor Lee is Miracle at St. Anna “een eerbetoon aan de Buffalo Soldiers én aan Italië. Als erfgenaam van het Italiaanse neorealisme zit hij in de lijn van Ladri di biciclette, Roma città aperta en Paisà. Films waar een kind eveneens een van de sleutelfiguren is. De Sica en Rossellini wilde instinctmatig de impact van oorlog op kinderen tonen”. Vooral de relatie tussen een straatkind en een zwarte MP in Paisà herkennen we in de relatie tussen de jonge Angelo en zijn ‘chocoladen reus’ Train.

Maar Lee’s pompeuze stijl is minder nederig dan die van Rossellini en zijn hommage is meer visueel dan dramatisch. Hij benadrukt de waarheidsgetrouwheid – “de legende van de slapende man is authentiek en de berg in de vorm van een liggende man bestaat echt” – maar erkent de dramatisering. Ook al “werden in de fictie heel wat historische gebeurtenissen verwerkt. Want ja, weerstanders waren erg actief in die regio. Ja, de 60ste divisie van de SS vermoordde 560 burgers, waaronder vele vrouwen en kinderen, voor de kerk van St. Anna”.

MIRACLE AT ST. ANNA

De link met de partizanen voedde een controverse in Italië. Maar tijdens een persconferentie in Rome reageerde Lee met “voor niets verontschuldig ik me. Ik denk dat de opwinding bewijst dat jullie Italianen nog niet in het reine zijn met jullie geschiedenis”. Niet echt van aard om de gemoederen te sussen. Vreemd voor iemand die niet graag “get over it” als repliek zou krijgen op zijn klaagzangen.

PERSCONFERENTIE FESTIVAL DE DEAUVILLE 10 SEPTEMBER 2008

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 589, november 2008)

MIRACLE AT ST. ANNA