Sydney Pollacks Three Days of the Condor: Politieke paranoia cinema
THREE DAYS OF THE CONDOR
“Het was toen gewoon een film, een job,” zegt Sydney Pollack 30 jaar na de release van zijn ophefmakende thriller Three Days of the Condor, “Robert Redford en ik verwachtten niet dat het een toonaangevende film van de jaren 70 zou worden”.
Met enige nostalgie stelt Robert Redford dat “er in de jaren 70 meer mogelijk was. Nu kan er alleen bij onafhankelijke films nog iets”. Het is inderdaad opmerkelijk dat Sydney Pollacks Three Days of the Condor een studiofilm was. Eén met een beperkt budget, dat wel (Redford: “Het werd ‘3 days’ i.p.v. de ‘6 days’ van James Grady’s boek omdat we daar het geld niet voor hadden”). Maar het was en bleef een Hollywoodproductie, deze “film over paranoia” (dixit Redford).
THREE DAYS OF THE CONDOR
In de seventies was het echter niet ongewoon dat de zgn. mainstream cinema visionaire socio-politieke commentaren bevatte. “We verzonnen dingen,” aldus Sydney Pollack doelend op de rol van olie in de Amerikaanse internationale politiek, “zaken die ongelooflijk vooruitziend bleken”. Een toeval is dat niet. Kort na de Watergate-affaire was het wantrouwen tot in het hart van de Amerikaanse samenleving doorgedrongen. Zowat iedereen zag overal complotten, leugens en geheime agenda’s.
THREE DAYS OF THE CONDOR
De held van Three Days of the Condor is aanvankelijk zowat de laatste naïeve idealist. Joseph Turner vertrouwt in het begin (te) veel mensen, ondanks het feit dat hij voor een geheime onderafdeling van de CIA zoekt naar verborgen boodschappen en samenzweringen. Wanneer hij zelf in een complot verwikkeld raakt (zijn collega’s worden om het leven gebracht en hij moet vluchten) groeit zijn wantrouwen echter razendsnel. Uiteindelijk vertrouwt hij zelfs de vrouw niet die hem wil helpen en liefhebben.
THREE DAYS OF THE CONDOR
Deze politieke thriller laaft zich aan paranoia maar waarschuwt tegelijk voor het beschadigende effect van wantrouwen. Ook op een ander vlak speelt de prent dubbel spel. Wanneer Turner uiteindelijk met zijn onthullingen naar de media trekt, hoopt de kijker dat de waarheid zal zegevieren (“Je hebt meer schade berokkend dan je denkt” oppert een geheim agent) maar vreest ie tegelijk voor machteloosheid (“Je kan vluchten,” stelt dezelfde agent, “maar wat wanneer ze het nièt drukken?”). “U wordt een eenzaam man” krijgt Turner waarschuwend te horen.
THREE DAYS OF THE CONDOR
Publiek en filmmakers zaten in de jaren 70 geklemd tussen idealistisch optimisme (het oude geloof in de macht van het individu en de media) en pessimistisch cynisme (de opborrelende overtuiging dat het individu de speelbal is van grotere machten, weerspiegeld in een ‘netwerk’). De verwarring groeit. “Mis je de actie?” krijgt een oorlogsveteraan te horen. “Nee, ik mis dat soort helderheid” is zijn antwoord. De Koude Oorlog is nog altijd warm maar de heldere tegenstellingen zijn aan ’t verdwijnen. Dat merk je in films zoals The Parallax View, Night Moves, Pat Garrett and Billy the Kid, Deliverance, Soylent Green, Rollerball, The Deer Hunter én deze Three Days of the Condor.
THREE DAYS OF THE CONDOR
“De jaren 70 waren voor mij een tijd van geweldige groei,” benadrukt Redford in een boeiende doc, “ik wou mijn politieke ideeën in mijn werk brengen, maar niet als propaganda want dat werkt niet”. Redford en Pollack kozen voor een onderhoudende vorm, maakten het vrouwelijke hoofdpersonage essentieel voor het verhaal en gaven ook Turners tegenstanders argumenten. “Maak je de andere kant geloofwaardig,” doceert Redford, “dan wordt de film sterker en overtuigender”.
THREE DAYS OF THE CONDOR
Daardoor werd het “een film die je van mening doet veranderen”. Pollack “kreeg vrijheid binnen het systeem” maar geeft toe dat “je je positie moest verwerven door succes. Ik maakte bovendien gebruik van de power of the stars, de acteurs waren mijn bondgenoten”. En daarbij kwam Pollacks reputatie van acteursregisseur (“Ik was geen visualist” bekent hij deemoedig) van pas. Redford steunde zijn vriend door dik en dun. In ruil werd Three Days of the Condor de realistische en politiek geladen politieke thriller die hij voor ogen had.
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen in Filmmagie, n° 569, december 2006)
THREE DAYS OF THE CONDOR; Sydney Pollack; USA 1975; 120’; met Robert Redford, Faye Dunaway, Max Von Sydow; FILM: *** / EXTRA’S: *** (documentaires); beeldformaat 16:9; dis. Universal.
THREE DAYS OF THE CONDOR