Christopher Nolans Inception: Koortsdromen die je hoofd doen tollen

aug 7, 2017   //   by Ivo De Kock   //   film, genre, Nolan, regisseur, sciencefiction  //  No Comments

INCEPTION

“Van jongs af aan ben ik geïnteresseerd in dromen,” zegt Christopher Nolan, “wat me fascineert is het idee dat tijdens de slaap je geest in een droom een wereld creëert die je als echt ervaart”. Wanneer Hollywood 170 miljoen dollar uittrekt voor een zomerblockbuster verwacht je superhelden, vervolgverhalen of pretparkactie maar nooit een hersenknedende thriller gebaseerd op een origineel idee. Zeker niet wanneer die doolhofrit surrealistisch oogt en de kijker als een intelligent individu behandelt. Maar sinds The Dark Knight, een commerciële hit en tegelijk ook de beste superheldenfilm ooit, weten we dat de Britse cineast zowel een groot publiek als fijnproevers kan betoveren. Zijn Inception is andermaal de enige zomerkraker het etiket meesterwerk waardig.

INCEPTION

“Delirious”, het eerste adjectief dat we horen in deze complexe thriller beschrijft de psychologische staat van een man (gespeeld door Leonardo DiCaprio) die ijlend en geëxalteerd aanspoelt of op een strand wakker wordt, om binnengedragen te worden in de woning van een rijk man die hij ooit heeft gekend. Ze delen een belofte, een verhaal, een droom. Ook Inception heeft wat van een visueel delirium, een koortsdroom van een creatieve regisseur-scenarist die film (van 2001: A Space Odyssey over Solaris en Blade Runner tot The Matrix) en kunst (Salvador Dali, René Magritte, M.C. Escher) verstrengelt tot een emotioneel beklijvend en intellectueel fascinerend doolhof.

INCEPTION

Een surrealistische roofthriller over de invasie van dromen en vervorming van werelden. “Ik wou altijd al een film maken die zich afspeelt in de wereld van dromen,” bekent Christopher Nolan, “tien jaar geleden bedacht ik een concept over een techniek om dromen te delen en het gebruik en misbruik daarvan. Later werd dat een inbraakfilm die plaatsvindt in dromen en waarin het mogelijk is door te dringen in het onderbewustzijn van anderen”.  Wat hem boeit is “de relatie tussen de objectieve realiteit en onze subjectieve kijk op de wereld”.

INCEPTION

Dromen is voor ons doorgaans een eenzaam avontuur, waarbij we alleen zijn met het voelen van angst en opwinding bij de (levensechte) verhalen die we zien. In Inception, een gestileerde film met minimale digitale effecten (Nolan liet roterende sets bouwen en droomachtige explosies creëren), delen en manipuleren mensen dromen. Ze vouwen Parijse straten op tot een doos of lopen samen over een trap van Escher, een eeuwig wentelende constructie die alleen als optische illusie kan bestaan.

INCEPTION

Maar vooral, ze dringen via ‘dream-sharing’, droom-delen, binnen in de geest van anderen. Want wanneer mensen dromen zijn ze kwetsbaar. Hoofdfiguur Cobb is een industriële dief, een ‘extractor’ die in iemands dromen breekt om er informatie uit te halen. Bedrijfsleider Saito vraagt hem het omgekeerde te doen: een idee bij de zoon van een concurrent inplanten. Met name het opsplitsen van het conglomeraat van diens vader. Deze inwendige hypnose is ongezien en moeilijk, maar een witgewassen Cobb zou achteraf eindelijk terug zijn kinderen kunnen zien.

INCEPTION

Een verlangen dat even diep verankerd zit als de liefde voor zijn overleden vrouw. Samen met zijn partner Arthur bouwt Cobb een team rond imitator Earnes (een acteur op droomniveau) en droomarchitecte Ariadne (in de Griekse mythologie de vrouw die Theseus hielp ontsnappen uit een labyrint). Die laatste zorgt ervoor dat de inbraak via een droom in een droom in een droom kan verlopen. Want hoe dieper het droomniveau, hoe trager de tijd erin verloopt en hoe meer het slachtoffer bij het ontwaken denkt dat hij lang over de beslissing heeft nagedacht.

INCEPTION

Zijn scepsis moet overwonnen worden en daar volgt Nolan een filmisch principe. De nieuwe Hitchcock is een meester in de suspension of disbelief die zijn beroemde landgenoot aanprees. Voor Nolan is een goede cineast ook een illusionist. “Als je aan de slag gaat met dromen in een film, moet je grenzen stellen,” klinkt het, “dromen zijn oneindig, hebben oneindige mogelijkheden. Dat maakt ze zo fascinerend, maar ook een lastig onderwerp voor een drama. Alles is mogelijk, dus wat hebben dingen die zich erin afspelen dan voor waarde? De regels die gelden, zijn bedacht om grenzen te stellen en het sleutelbegrip daarbij was dat Leo en zijn team hun slachtoffer voor de gek moeten houden. Dus moeten ze zich houden aan bepaalde beperkingen van wat wel en niet in een droom mogelijk is. De illusie van werkelijkheid van de persoon die je belazert moet je niet verbreken”.

INCEPTION

Met een ‘laatste opdracht’, gedoemde liefde en een femme fatale heeft Inception een hoog film noir gehalte. Zoals wel meer films van Nolan. Een toeval is dat niet. Het genre leent zich immers perfect voor een subjectieve benadering van een labyrintische wereld. Nolan vertelt duistere verhalen vanuit het standpunt van iemand die geestelijk uit evenwicht is en daardoor een verstoorde blik heeft. Het innemen van de point-of-view van zo’n psychisch getormenteerde held toont vertrouwde dingen vanuit een ongewone invalshoek, creëert een subjectieve werkelijkheid en maakt het verhaal onbetrouwbaar.

CHRISTOPHER NOLAN

Nolan verbindt steevast bedrog, identiteit en obsessie met waarneming. In Memento tracht een man door tatoeages te lezen een falend kortetermijngeheugen te compenseren, in Insomnia wijst een vermoeide detectiveblik op moreel evenwichtsverlies en in Batman Begins ontstaat verblinding doordat de slechterik poeder in de ogen van tegenstanders werpt. In The Prestige is de parallel tussen magische trucs en visuele illusies, tussen goochelen en toveren met beelden, overduidelijk. Terwijl debuutfilm Following via een schrijver peilt naar de relatie tussen observatie en interpretatie en in The Dark Knight Batman en de Joker als elkaars reflecties even gewelddadig en getraumatiseerd zijn.

INCEPTION

Inception gebruikt het noir-stramien om de relatie tussen dromen en kunst, tussen geheugen en cinema en tussen verbeelding en realiteit te onderzoeken. Een dode vrouw en een dode wereld worden gereanimeerd via de getormenteerde geest van een zich schuldig voelende man. Maar het zijn kopieën, mindere en onvolledige imitaties die nooit echt kunnen worden. Tijd wijzigt herinneringen en de perceptie verkleurt via emoties zoals liefde, haat, verlangen en schuld.

INCEPTION

De Mal die Cobb in leven houdt is niet de Mal waarmee hij leefde en kinderen kreeg. Het door drie droomlagen surfend avontuur is behalve een desoriënterend liefdesverhaal echter ook een film over film. Met koortsdromer Cobb duiken we in de geest van een regisseur, iemand wiens artistieke expressie voortvloeit uit het openbaar maken van privézaken, verankerd in het onderbewustzijn. Cobbs (film)dromen zijn subjectief en ontlenen hun spanning aan de kloof tussen realiteit en perceptie.

INCEPTION

Hij ensceneert verhalen, introduceert (noir)figuren en roept Bondachtige actie op om (na een muzikaal signaal) droomsprongen naar een ander dramatisch niveau te forceren. Die actie is trouwens zowel symbolisch als surrealistisch, herinnert aan vertrouwde cinema en verwijst naar een chaotische visuele wereld. Een universum waar het ene beeld het andere verbergt. ‘Dit is geen James Bond-scène’ zegt een beeld, ‘maar een kopie die onze verbeelding ervan maakt’.

INCEPTION

Inception biedt ogenschijnlijk blockbusteractie maar drukt ons meteen met de neus op het feit dat het fantasie is. Een droom, zonder duidelijk begin of einde. Verzonnen met het oog op catharsis. Zowel fun als commentaar op deze kauwgom voor de ogen. Subversief filmplezier.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 607, september 2010)

 

INCEPTION: sf-thriller / reg. & sce Christopher Nolan / fot. Wally Pfister / mon. Lee Smith / muz. Hans Zimmer / act. Leonardo DiCaprio (Cobb), Ken Watanabe (Saito), Joseph Gordon-Levitt (Arthur), Marion Cotillard (Mal), Ellen Page (Ariadne), Tom Hardy (Eames), Cillian Murphy (Robert Fischer Jr.), Tom Berenger (Browning), Dileep Rao (Yusuf), Michael Caine (Miles), Pete Postlethwaite (Maurice Fischer) / pro. Christopher Nolan & Emma Thomas / USA-UK /2010 / 148’ / dis. Warner

INCEPTION

Leave a comment