Catherine Hardwicke’s Thirteen: Tienerfilm als sociale barometer

THIRTEEN

De ene tienerfilm is de andere niet. De infantiele iconoclastische komedies van de Amerikaanse majors verschillen grondig van de harde controversiële drama’s waar de independents in de VS voor tekenen. De American Pie en Scary Movie -reeksen hebben weinig uitstaans met Elephant, Ken Park of Thirteen.

Er gaapt een kloof tussen de marketeers van Hollywood die teenagers als doelgroep zien en de onafhankelijke filmmakers voor wie adolescenten zowel onderwerp als inspiratiebron zijn. Het gaat om een fundamenteel onderscheid tussen veilige, «commerciële» formulefilms en verontrustende, «moeilijke » cinema. Een tegenstelling tussen enerzijds een paternalistische benadering en anderzijds een aanpak waarbij er geen (volwassen) «autoriteit» is om de kijkers te gidsen.

Kortom, de tienerfilm als consumptieproduct versus de tienerfilm als sociale barometer en creatieve uitlaatklep. Onafhankelijke cineasten zoals Gus Van Sant, Larry Clark en Catherine Hardwicke richten zich met hun tienerfilms tot een volwassen publiek. Niet om fenomenen te verklaren maar wel om een tijdsgeest en een jongerencultuur te evoceren. Zowel vorm als inhoud geven aan dat de filmmakers dicht bij de protagonisten willen staan.

THIRTEEN

Elephant is gebaseerd op verhalen van jonge acteurs, de scenaristen van Ken Park leefden een tijd in de wereld van Californische skateboarders en Catherine Hardwicke baseerde haar in Sundance en Deauville bekroonde debuutfilm Thirteen op de ervaringen van de toen dertienjarige Nikki Reed.

Voormalig production designer Hardwicke (Three Kings, Vanilla Sky) zag het project als een therapie: «Thirteen ontstond uit liefde omdat ik een apatisch meisje én een wanhopige moeder zag worstelen in een ingewikkelde wereld. Ik ken Nikki sinds haar 5 jaar en was geshockeerd toen ze als dertienjarige plotseling veranderde in een supermodel dat elke ochtend twee uur spendeerde aan haar make-up en kapsel. Als mentor trachtte ik Nikki te interesseren voor andere dingen: surfen, musea bezoeken, boeken lezen,… Ze bleek wel iets te zien in acteren. Toen ik haar vertelde dat er geen goede rollen voor dertienjarigen waren en dat ze die dus zelf moest schrijven, hapte ze meteen toe. We besloten om samen iets reëels te maken, geen tienerkomedie à la American Pie maar een verhaal over het échte leven van jongeren».

THIRTEEN

Thirteen toont hoe het streven van twee vriendinnen naar liefde en waardering leidt tot extreem gedrag en zelfvernietiging. Evie is een «queen bee» die onzekerheid verbergt achter provocerend gedrag en zich tot leidster ontpopt. De aanvankelijke brave Tracy is een «wannabe» die zich spiegelt aan de «bad girl» met het aantrekkelijke imago en zich alsmaar buitensporiger gaat gedragen. Tracy’s evolutie en controleverlies zorgt voor verbijstering en onmacht bij Mei, haar tolerante moeder die zelf worstelt met de gevolgen van zowel een verslaving als een mislukt huwelijk.

Pas wanneer de band tussen de twee vriendinnen breekt, kan Tracy letterlijk en figuurlijk uitzieken. Via Tracy vertelt Nikki Reed haar eigen verhaal en volgens Catherine Hardwicke «was het aanvankelijk de bedoeling dat zij zichzelf zou spelen. We beseften echter snel dat dat voor Nikki moeilijk zou worden en dat ze bovendien daarvoor niet onschuldig genoeg meer was. Toen we niemand vonden om Evie te vertolken, ontstond het idee om Nikki de rol te geven van het meisje dat haar beïnvloedde».

THIRTEEN

Catherine Hardwicke wil tonen «wat 13 jaar zijn in 2003 voor meisjes betekent». Thirteen plaatst de narcistische rituelen, seksuele codes en emotionele spelletjes in hun context en heeft aandacht voor de sociale druk die uitgaat van de «Girl Culture». Want hoewel het thema van de groeipijnen eeuwenoud is, zorgt deze in de consumptielogica gewortelde cultuur voor specifieke hedendaagse accenten. Zo maken rebellen plaats voor desperado’s, meisjes die geen verzet maar ongeremdheid propageren. Identiteit wordt verbonden met uiterlijk, taal en gedrag. Expressie met agressie en bewerking van het eigen lichaam. Terwijl fictie, verbeelding en realiteit door elkaar vloeien en de pijn van jong zijn wordt gekleurd door mediareferenties (look, bekendheid).

Holly Hunter, die Tracy’s moeder schitterend vertolkt, herkende zich «in de levenslust van de jonge meisjes en in hun vermogen om van persoonlijkheid te wisselen. Maar ze weten meer dan ik toen ik jong was en ze zijn minder naïef. Ze leven in een wereld die sneller en complexer is dankzij MTV, internet en tijdschriften. We bombarderen hen met beelden van Britney en Christina, «idealen» die het voor hen ingewikkeld en verwarrend maken. Bovendien zijn er meer en meer disfunctionele families».

Met handgehouden camera en snelle montage duwt Hardwicke de kijker pal in de wereld van Tracy en Evie. Parallel met Tracy’s evolutie verdwijnt ook de kleur langzaam uit het beeld. Wanneer aan het slot moeder en dochter na een pijnlijk «I love you more than anything» samen op bed liggen wordt de vooruitgang van de tijd, en het helen van de wonden, geïllustreerd door de terugkeer van kleur. Thirteen is een energieke film die voor een perfect huwelijk van vorm en inhoud zorgt. Het is een subjectief drama waaruit zowel verwijzingen naar vroegere tienerfilms als de gids tussen kijkers en personages zijn geweerd. Kortom, Thirteen is meer emotioneel dan intellectueel. Het is een briljant, verontrustend en authentiek tienerdrama.

Catherine Hardwicke: «Soms krijgen we het verwijt dat we overdreven. Maar we hebben niets gefantaseerd, alleen maar dingen in een verhaal gebald. Velen vonden dat trouwens een milde versie van de realiteit omdat ze veel extremere gevallen kennen. Onze meisjes belanden niet in het hospitaal, worden niet zwanger en sterven niet aan drugs. Het tegendeel is in de VS helaas maar al te vaak waar».

IVO DE KOCK

Deauville, 8 september 2003

THIRTEEN: reg. Catherine Hardwicke / sce. Catherine Hardwicke & Nikki Reed / fot. Elliot Davis / mon. Nancy Richardsan / muz. Marie Mortersbaugh) / act. Evan Rachel Wood (Tracy), Nikki Reed (Evie Zamora), Holly Hunter (Melanie), Jeremy Sisto (Brady), Brady Corbet
(Mason) / pro. Jeffrey Levy-Hinte & Michael Lindon voor Antidote Films / USA / 2003 / 100′ / dis. Twentieth Century Fox.