M. Night Shyamalans Split: Angstaanjagend ambigue horrorthriller

SPLIT

Na het fenomenaal succes van The Sixth Sense eind jaren ’90 leek de meester van de plot twist M. Night Shyamalan voorbestemd om de Amerikaanse cineast van het nieuwe millennium te worden. Maar het ging pijlsnel bergaf met Shyamalan die de commerciële flops opstapelde en door de critici steevast werd afgeslacht. Na de release van Lady in the Water was hij zonder meer Hollywoods meest omstreden filmmaker en na het After Earth debacle werd hij persona non grata. Shymalan vocht terug met de lowbudget horrorfilm The Visit. Een andere ‘kleine’ indie later, de bizarre psychologische kidnappingsthriller Split, is hij weer terug van weggeweest.

In zijn gebruikelijke cameo, ditmaal als een agent die bewakingsbeelden controleert, drijft M. Night Shyamalan de spot met het feit dat de magere en ernstige cineast van The Sixth Sense en Unbreakable verdikt is. Split is een donkere film die de gewelddadige uitbarstingen van een schizofreen toont maar daarbij somberheid countert met humor, zelfrelativering en hoop. Tegenslagen en tegenkantingen maakten van Shyamalan een ander mens én filmmaker. Hij is nog altijd een briljant stilist maar amuseert zich duidelijk meer.

SPLIT

“Ik speel, amuseer me en ben aan niemand verantwoording verschuldigd,” zegt Shyamalan over zijn op onafhankelijkheid rijmende vrijheid, “wanneer men je scenario’s afwijst werkt dat stimulerend. Kleine films maken is een manier om tegenslagen te verwerken. Om de dingen terug uitdagend en gevaarlijk te maken. De negatieve zaken die ik meemaakte bleken het beste te zijn dat me kon overkomen. Ik werk nu met een groot gevoel van vrijheid.”

Het net als The Visit dankzij producent Jason Blum gedraaide Split is geen subtiel en koel gestileerd werkstuk maar een brutale en rauwe film die speelt met angst en ambiguïteit. Het maffe verhaal draait rond jongeman die worstelt met 23 persoonlijkheden waaronder een negenjarige jongen, een vlotte modeontwerper, een gesofisticeerde dame en een perverse ontvoerder van meisjes. Meisjes die hij opsluit in een kelder om ze te offeren aan een mysterieus beest, persoonlijkheid nummer 24. Een van zin slachtoffers, Casey, is net als Kevin een outsider en freak. Een beschadigd meisje dat kampt met pijnlijke emotionele kwetsuren en onverwerkte trauma’s maar onder druk passiviteit inruilt voor assertiviteit.

SPLIT

De gesplitste persoonlijkheid van de schrikwekkend onvoorspelbare psychopaat wordt weerspiegeld in de verdeeldheid bij de ontvoeringsslachtoffers en de samenleving in het algemeen. In de kloof die gaapt tussen gezonde, ‘normale’ mensen en de ontoereikend begeleidde individuen met psychologische problemen. Zeker in een maatschappij die onaangepaste individuen afsplitst. Shyamalan houdt niet van zwart-wit tegenstellingen, van botsingen tussen monsters en helden, en maakt Split heel ambigue. Waarbij het de vraag wordt wie meegesleurd wordt in wiens ‘waanzin’, in wiens dissociatieve stoornis: Kevin of Casey. In een finale twist, waarbij Shyamalan zijn oeuvre circulair maakt, ontmoeten breekbare en onbreekbare wezens (the broken and the unbreakable) elkaar. Net als het stripuniversum en de realiteit. De meester en de leerling, Hitchcock en Shyamalan.

SPLIT

Psycho en Vertigo zijn referentiewerken maar Shyamalan gaat daarbij verder dan de thematiek. Split vertaalt de gespletenheid cinematografisch door te focussen op zowel het fysieke (gebaren, gezichten, handen, details, tics) als het mentale (ideeën, tekens, onzichtbare), een spel op te voeren met wat getoond wordt en wat suggestie blijft en zoals David Robert Mitchells briljante It Follows in de geest van het beest te duiken. Shyamalan toont zich tevens een waardig erfgenaam van de Jacques Tourneur van Cat People door angst op te wekken via dreiging en suggestie (er zijn geen gore effecten), door het dierlijke en barbarij te linken met het onderbewustzijn en van seksualiteit een verborgen, verdrongen onderstroom te maken. Split is een angstaanjagend ambigue horrorprent die onze verbeelding prikkelt en iets zegt over de human condition en de tijdsgeest. Grand cru Shyamalan. Een bewijs dat een B-film grote cinema kan zijn.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen op www.filmmagie.be)

SPLIT: M. Night Shyamalan, USA 2016, 117′; met James McAvoy, Anya Taylor Joy Betty Buckley; extra’s: documentaires, verwijderde scènes, alternatief einde; FILM: **** / EXTRA’S: **; dis.Universal.

SPLIT