Victor Flemings The Wizard of Oz: Magische familiefilm oogverblindend gerestaureerd
THE WIZARD OF OZ
“A heart is not judged by how much you love; but by how much you are loved by others” wist de tovenaar van The Wizard of Oz. Deze technicolor-musical uit 1939, gebaseerd op L. Frank Baums tijdloos kinderverhaal waarin een meisje uit Kansas naar een betoverd land “over the rainbow” trekt en ontdekt dat “there’s no place like home”, is ongetwijfeld de meest geliefde film ooit. Het is ook een van de meest invloedrijke, getuige Star Wars en Harry Potter, en werd door het American Film Institute tot ‘beste familiefilm aller tijden’ uitgeroepen. Deze magische klassieker voor de “young at heart” blijft nieuwe generaties bekoren.
Nu opnieuw via een magistrale ‘ultra resolution’ restauratie en zowel een ‘twee-disc Special Edition’ als een ‘drie-disc Collector’s Edition’ (Warner, Film: **** / Extra’s: ****). Tijd voor een gesprek met tovenaar Rob Hummel, verantwoordelijke van Warners Digital Post Production eenheid die instond voor de restauratie, en met een betoverde John Fricke, de Oz-historicus die een schat aan extra’s hielp verzamelen.
THE WIZARD OF OZ
Rob Hummel: “We maken oude films opnieuw jong”
In digitale projectie op groot scherm ziet The Wizard of Oz er schitterend uit. Volgen na de dvd-release ook nog vertoningen in de zalen?
ROB HUMMEL: Dankzij deze restauratie beschikken we over een nieuw kleurennegatief zodat de bioscoop haalbaar wordt. Met Gone with the wind en The adventures of Robin Hood deden we hetzelfde: restauratie voor dvd en daarna bioscooprelease. Dat is een goede zaak, de film ziet er immers ècht spectaculair uit. We slaagden erin de originele technicolor-kleuren weer te geven.
THE WIZARD OF OZ
Technicolor is een ‘subtractief’ fotografisch kleurenprocédé dat werd toegepast voor het aanmaken van projectiekopieën. Hoe verliep dat precies?
HUMMEL: Ten tijde van The Wizard of Oz bestond er geen kleurennegatief. Technicolor werd gemaakt met een massieve camera waar drie zwart-wit films door liepen. Een lensprisma verdeelde het licht over deze drie stroken die respectievelijk de groene, blauwe en rode informatie vatten. Van deze drie negatieven werden positieve beelden gemaakt. De rode, groene en blauwe deelnegatieven hadden een sponsachtig oppervlak waardoor de kleurcorrectie, nodig om het ‘positief’ te printen, mogelijk was. Selectieve absorptie liet toe om – na het wegwassen van het zilveren beeld van de print – cyaan, magenta en geel aan te brengen, de drie grondkleuren bij dit ‘subtractieve’ kleurenprocédé die complementair zijn met respectievelijk rood, groen en blauw.
THE WIZARD OF OZ
Daarna werden de 3 kleurenmatrijzen onder hoge druk met 35mm film in contact gebracht. Door deze transfer ontstond het ‘full color’ beeld. Bij de restauratie gingen we terug naar de negatieven en onze software deelde het beeld op in informatie-blokken die stuk voor stuk werden gecorrigeerd. Zo herstelden we de vervorming en beschadiging van nitraatnegatieven. We brachten de drie stroken op één lijn omdat lichte onderlinge verschuivingen voor een vager en valer beeld zorgen. We gebruikten geen digitale technieken om het beeld te versterken maar stelden de negatieven op elkaar af en onthulden de resolutie.
THE WIZARD OF OZ
Deden jullie dit werk eerst voor dvd en daarna voor cinema?
HUMMEL: Nee, omgekeerd. We voerden eerst een 4K-scan uit, wat ruim volstaat voor cinema. We deden de registratie en het opkuisen van vuil op dat niveau. De kleurcorrectie gebeurde op high definition voor dvd, maar nu die af is gaan we ze ook op 4K uitvoeren. Wat je op het festival zag was een 2K-versie die al zeer goed is maar die we nu nog verbeteren. En geloof me, je zal het verschil merken! Het voordeel voor Warner is dat we zo klaar zijn voor wanneer high definition dvd op de markt komt.
De bedoeling is een werk af te leveren dat ‘future proof’ is én goed bewaard kan blijven. De technologie hiervoor is pas beschikbaar sinds 2002, toen het voor Singin’ in the Rain werd op punt gezet. Het is dus geen marketingtruc. Deze The Wizard of Oz is ècht anders dan vroegere versies. Aanvankelijk was het niet bepaald economisch verantwoord maar men had vastgesteld dat oude films van het dvdpubliek niet de aandacht kregen die ze verdienen omdat de nieuwe films er zo spectaculair uitzien en oude klassiekers… oud!
THE WIZARD OF OZ
Onze uitdaging was die oude films terug jong te maken, op te frissen. We kwamen op het idee om de films in te scannen en via ‘edge detection’ te alligneren. We besloten ook het geluid te restaureren. Vroeger werd geluid ook op film opgenomen. De opnames van verscheidene microfoons werden in één mono-track samengevoegd. Dat liet ons nu toe uit al die bronnen een stereo-track te distilleren. Daardoor viel op hoe sterk b.v. de tornado-scène is. Van dat project leerden we hoe je vuil van technicolor-prints haalt. Dat liep vlot, behalve voor Dorothy’s Yellow Brick Road-dans. Ze beweegt haar voeten zo snel dat het moeilijk is vuil weg te halen. Op een bepaald ogenblik waren de robijnrode schoentjes gewoon gewist en leek het alsof er sokken met stompjes dansten. Deze les nemen we mee voor The Searchers en An American in Paris.
THE WIZARD OF OZ
John Fricke: “Oz blijft zich maar vernieuwen”
De gerestaureerde versie ziet er in de bioscoop adembenemend uit.
JOHN FRICKE: De film zag ik al ontelbare keren maar voor het eerst merkte ik een driedimensionaliteit en zag ik de diversiteit van de kleuren op de achtergrond. Ook de rijkdom aan details trekt nu echt de aandacht. Voor wie niet in Hollywood was tijdens de jaren 30 is het een unieke kans. Omdat het zo helder en driedimensionaal is, lijkt het alsof je van op de rand van de set toekijkt. Ook het geluid is prachtig. Het gaat vaak om kleine dingen: nuances in stemmen of een toverstof die tegen een kroon tikt. Ze hebben ook de muziek op schitterende wijze rond de dialogen geweven, zodat het een het ander niet wegdrukt.
Je bent ook een Judy Garland-kenner. Klinken haar songs voor jou nu nog beter dan voordien?
FRICKE: Hoe ouder je wordt, hoe wijzer en intuïtiever je hopelijk wordt en hoe meer je op een dieper niveau op dingen reageert. Bij het bekijken van Judy’s vertolking ben ik er alsmaar meer van overtuigd geraakt dat geen ander meisje deze rol zo goed had kunnen spelen. En zo eerlijk, want als je haar niet gelooft, werkt de film niet. Garland zorgt ervoor dat je meeleeft. De eerste tien minuten gaan vooral over het meisje, haar angsten voor haar hondje en de gevoelens die ze in haar lied legt.
THE WIZARD OF OZ
Een intens begin, al krijg je de tijd om in de sfeer te komen en dingen te begrijpen. Dat deze klassieke film erg visueel gemaakt werd helpt bij een jong publiek. Musical comedy is een traditie in Amerika en al wie meespeelde in de film had musicalervaring. Ze wisten hoe ze moesten bewegen en een publiek bespelen. Het zegt veel over de kracht van de film dat in Deauville de Franse kinderen er van hielden, hoezeer hun ondertussen ook is geleerd dat ‘uncool’ te vinden. Het originele publiek van The Wizard of Oz bestond vooral uit teenagers.
Maar ook volwassenen gingen kijken en genoten van een voor hen gekend kinderverhaal. De songs en de humor waren ook heel volwassen. Toch begrepen kinderen het omdat – en dat mag vreemd lijken in het tijdperk van internet – ze veel slimmer waren dan hedendaagse kinderen. Er was toen een zekere ‘badge of honor’ verbonden met het begrijpen van humor, verwijzingen en subtiliteiten. Voor kinderen was het een erezaak dat ze moesten nadenken en emoties konden tonen.
THE WIZARD OF OZ
Kinderen nu zijn dommer en willen alles op een schoteltje aangeboden krijgen. Van hun 10 jaar af worden ze verplicht ‘cool’ te zijn en voor de rest van hun leven geen emoties meer te tonen. “Huil niet of lach niet”, tenzij het gaat om iets is dat goedgekeurd of trendy is. Toen werden kinderen aangemoedigd om zichzelf te blijven, nu moeten ze a.h.w. 35 zijn.
Wat was je rol en je inbreng bij het totstandkomen van deze speciale dvd-edities?
FRICKE: Ik deed verschillende dingen. Ze betrokken mij al vroeg bij het project als adviseur voor de extra’s. Toen werd beslist over nieuwe documentaires, te interviewen personen en te stellen vragen. Ik werd zelf geïnterviewd, verzorgde een nieuwe commentaartrack en leende archiefmateriaal uit. De 3-disc dvd bevat immers ook facsimile’s, reproducties van het premièreprogramma, de MGM-newspaper, een 16 pagina tellende studiegids die MGM naar scholen zond, tot en met de uitnodiging voor de première. Allemaal uit mijn collectie.
THE WIZARD OF OZ
Bij de extra’s zitten ook nog stomme Oz-films. Die uit 1908 zijn helaas verloren gegaan maar in 1910 maakte Selick 4 one-reel Oz-films waarvan er nog een bestaat. We hebben ook 2 van de 3 films van Baum zelf, een versie uit 1925 waar Oliver Hardy in meespeelt en een nooit uitgebrachte technicolor-cartoon uit 1939. Het interessante daaraan is dat de korte Kansasscène in zwart-blauw-wit is gedaan en het huis ook uit de lucht valt. Omdat die cartoon bijna niet is gezien betwijfel ik of het invloed heeft gehad op The Wizard of Oz, maar de gelijkenis blijft frappant. Al is het zo dat Baum in het begin van zijn boek het woord ‘grijs’ wel acht keer gebruikt, dus het is niet iets dat de filmmakers zomaar verzonnen.
Klopt het dat aanvankelijk Richard Thorpe zou regisseren?
FRICKE: Norman Taurog was eerst aangesproken omdat hij The Adventures of Tom Sawyer had gemaakt en met kinderen kon werken. MGM verving hem snel door ‘vakman’ Richard Thorpe maar na 2 weken vond producent Mervyn LeRoy dat die de kinderlijke eenvoud niet kon vatten. George Cukor, die op het punt stond aan Gone with the wind te beginnen, hield zich daarop even bezig met het wijzigen van Judy Garlands makeup. Dan nam Victor Fleming over, een regisseur die een reputatie had als ‘redder’ van films. Maar omdat hij Gone with the wind moest overnemen kon hij The Wizard of Oz niet afmaken.
THE WIZARD OF OZ
King Vidor draaide de laatste drie weken. Er is een mooie brief van Mervyn LeRoy aan Vidor die we hebben gereproduceerd. King Vidor heeft nooit zijn inbreng willen benadrukken, ook al was hij heel trots dat hij de ‘Over the rainbow’-sequentie gedraaid had. Tot verbijstering van Judy Garland en de songschrijvers was die bij de tweede preview uit de film verdwenen hoewel het liedje de rest van de film inleidde. De motivatie was dat ze snel naar de actie wilden. Bovendien vonden ze het vrij statisch, ook al beweegt Judy Garland tijdens het zingen en animeert Toto de scène. Toto werd gespeeld door één hond, een Cairn terriër teef genaamd Terry die in 11 films optrad, o.m. Bright Eyes met Shirley Temple en Fury met Spencer Tracy.
THE WIZARD OF OZ
Waar ben je het meest trots op bij deze spectaculaire dvd-release?
FRICKE: Ik ben héél tevreden met de extra’s die we gemaakt hebben, maar ik ben eigenlijk het meest trots op het feit dat Warner zo zeer in deze film geloofde. 65 jaar na zijn bioscooprelease en 50 jaar nadat hij voor het eerst op tv kwam zijn wij hier aan ’t praten over de film en als we er al niet door geobsedeerd zijn, dan worden we er op zijn minst door gefascineerd. Dat zegt veel, denk ik. Het leuke is dat de film niet alleen magisch blijkt voor mij maar ook voor anderen, dat het fenomeen meer is dan een gekke kronkel in mijn geest. Het is niet belangrijk dat mijn opinie wordt gevalideerd maar wèl dat dit soort propaganda en onderricht wordt voortgezet zodat The Wizard of Oz ook bij volgende generaties overleeft als waardevol entertainment.
In 1989, bij de 50ste verjaardag, dacht ik dat The Wizard of Oz op zijn hoogtepunt was. Maar blijkbaar kan de film nog groter worden. Kinderen die in 1989 nog niet geboren waren maken er nu kennis mee. The Wizard of Oz blijft zich vernieuwen dankzij zijn kracht om te betoveren en te ontroeren. Daar ben ik héél blij mee.
(American Filmfestival Deauville, september 2005)
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen in Film en Televisie, n° 557, november 2005)
THE WIZARD OF OZ