Alain Resnais’ Les Herbes Folles: Inventieve romantische fantasie

LES HERBES FOLLES

“Wanneer ik een kat ben, kan ik dan kattenbrokken eten” vraagt een meisje aan het einde van Les Herbes Folles. Vijftig jaar na de cinematografische atoombom Hiroshima mon amour – voor Eric Rohmer “de eerste moderne film van de geluidscinema” – verrast de 87-jarige Resnais met een speelse romantische fantasie over een ‘amour fou’, een door stemmen geritmeerd absurd verhaal dat André Bretons surrealisme verstrengelt met Hollywoodmelodramatiek. De oude meester blijft vernieuwende, moderne films maken.

“Na de cinema verbaast niets je nog,” zegt een obsessieve en smoorverliefde Georges Palet bij het verlaten van een bioscoop, “alles kan gebeuren, met de grootste naturel”. Les Herbes Folles is een misleidend frivole en eenvoudige film over de impact van fantasie op het menselijk bestaan.

LES HERBES FOLLES

De 18de film van Alain Resnais draait rond een avonturier van de verbeelding – een eeuwige jongeling op middelbare leeftijd – die toepast wat zijn idool, de Franse 19de-eeuwse schrijver Gustave Flaubert, schreef: “De enige manier om te voorkomen dat je ongelukkig wordt is je opsluiten in kunst en al de rest als waardeloos beschouwen”. De man die houdt van film en literatuur (“Lezen heeft nooit iemand gedood. Integendeel, het helpt om te leven”) maakt van zijn leven een emotiegedreven artistiek avontuur.

La vie est un roman, om een andere Resnais-film te citeren. “Het gewone en banale kan leiden tot… we zullen zien” waarschuwt de alomtegenwoordige commentaarstem kort nadat de film opent met een ode aan François Truffauts L’homme qui aimait les femmes. Een travelling langs benen die eindigt bij de “ongewone voeten” van Marguerite Muir, de tandarts die het object van Palets obsessie wordt. “Het hart wil, zoals de maag, een gevarieerd dieet” wist Flaubert.

Afwisseling, niet in herhaling vallen, het houdt Resnais bezig. Hij blijft zoeken naar nieuwe verhalen en vormen die verwondering opwekken.
Zowel zijn intellectuele experimenten (Hiroshima mon amour, L’année dernière à Marienbad, Je t’aime, je t’aime) als zijn melancholische drama’s (Providence, L’amour à mort, Mélo, Coeurs) en zijn lichtvoetige komedies (Smoking/No Smoking, On connaît la chanson, Pas sur la bouche) spruiten voort uit rusteloze, kinderlijke nieuwsgierigheid.

LES HERBES FOLLES

“Ze zeggen dat een regisseur altijd dezelfde film maakt,” merkt Resnais op, “ik tracht, in navolging van wat Truffaut zei, elke nieuwe film te maken als reactie op de vorige. Ik weet niet zeker of ik daar in slaag. Om het anders te zeggen, ik ben het eens met de auteurtheorie maar beschouw mezelf niet als een auteur. Ik ben meer een artiest, een vakman”. Vandaar dat Les Herbes Folles niet als “un film de” omschreven
wordt in een generiek die tevens Resnais bijdrage aan het scenario verzwijgt.

Het verlangen niet in herhaling te vallen zette hem aan om zijn huiver voor literaire adaptaties te overwinnen en Christian Gailly’s L’incident te verfilmen. De “theatrale toon en dialogen” bevielen Resnais die er een realistisch sprookje van maakt omdat “ik als toeschouwer verkies dat men niet tracht om me te doen geloven dat wat ik zie waar is”.

Twee openingscènes tonen via travellings hoe enerzijds Marguerite (Sabine Azéma) sprakeloos blijft wanneer haar tas op straat gestolen wordt en anderzijds Georges (André Dussolier) aarzelend haar portefeuille opraapt in een ondergrondse parking. Pas aan het einde van iedere sequentie ontdekken we hun gezichten, terwijl hun stem daarvoor al het gebeuren becommentarieert. Daarbij valt de kloof tussen woord en daad op. Wat de personages doen verschilt van wat ze zich in hun verbeelding voorstellen.

Logisch want Georges leeft evenveel in zijn fantasie als in de realiteit en Marguerite verlangt naar gekte om de sleur te doorbreken. Georges draagt schoorvoetend de gevonden portefeuille naar de politie maar blijft fantaseren over de eigenares (die triest oogt op haar pasfoto en vrolijk op haar vliegbrevet). “U ontgoochelt mij” zegt hij wanneer ze niet in hem geïnteresseerd blijkt. Georges dringt aan en hoewel Marguerite zich even bedreigd voelt (wanneer hij de banden van haar wagen doorkerft) reageert ze na een tijdje nieuwsgierig. Geboeid door de verleiding van iets nieuws.

LES HERBES FOLLES

Van dan af kan niets hun bizarre, passionele romance verstoren. Ook al tracht Georges echtgenote Suzanne hem via huiselijke taken in de realiteit te houden en probeert Marguerites vriendin Josepha stokken in de wielen te steken. Georges is een dromer bij wie een passie voor luchtvaartpionier Hélène Boucher, een (ingebeeld?) crimineel verleden en cinefilie (in de wijkzaal loopt The Bridges at Toko-ri) verstrengelen. Hij denkt via zijn onderbewustzijn, projecteert verlangens in een toevallige ontmoeting en tracht emoties te forceren.

De opening komt er doordat Marguerite even eenzaam en onvoldaan is. Een gedeeld fantasme creëert een uitweg. Op “vous m’aimez alors?” reageert ze me een glimlach, Georges wandelt met gesloten ogen achteruit de bioscoop in, een Hollywoodkus wordt begeleid door het tromgeroffel van de generiek van Twentieth Century Fox (producent van The Ghost and Mrs Muir, de film van Mankiewicz waar een geest
aangeeft dat het ware leven zich elders afspeelt) en dolle luchtacrobatieën ontsporen buiten beeld.

LES HERBES FOLLES

Fantasie brengt verwante zielen samen, maar in de realiteit hebben ze geen toekomst. “Ik heb de indruk dat er geen reden is waarom deze twee mensen elkaar zouden ontmoeten, van elkaar zouden houden,” stelt Resnais, “de titel Les Herbes Folles verwijst naar deze personages die totaal onredelijke impulsen, driften, volgen. Zoals de wilde planten die groeien in barsten in het asfalt of in voegen tussen stenen”.

Niet voor het eerst gaat bij Resnais een barokke verbeelding de strijd aan met de rede. We herkennen het onvermogen de tijd te controleren (Providence), de constructie van een personage (Stavisky), de deconstructie van gedrag (Mon oncle d’Amérique), de reconstructie van een relatie (Je t’aime, je t’aime) en de relatiemalaise van een man (On connaît la chanson). Het ontbreken van een rechtlijnig verhaal en eenduidige verklaringen biedt interpretatieruimte. Is hij gek of verliefd? Zoekt zij rust of opwinding?

De absurditeit van hun amour fou wordt versterkt door een wervelwind van stijlbreuken en genrewissels. Nu eens kijken we naar een thriller, dan weer naar een screwball komedie om via een Hollywoodromance te eindigen met een melodrama. Tegelijk fungeren travellings door de natuur als boeksteunen van de film. Terwijl diffuus licht en felle kleuren – van de gele tas waaruit de rode portefeuille opduikt tot de neonlichten van de bioscoop – een onwerkelijke sfeer creëren.

LES HERBES FOLLES

“Samen met DOP Eric Gautier besloot ik dat het licht eerder emotioneel dan realistisch moest zijn” stelt Resnais. Die gevoelens worden geritmeerd door theatrale stemmen, lyrische camerabewegingen en speelse retromuziek. En door montage, Resnais middel om tijd te manipuleren. Les Herbes Folles illustreert Resnais stelling dat het leven minder opgebouwd wordt uit wat we in de realiteit beleven dan uit wat we dromen, fantaseren of vertellen. “We leven met de herinnering aan pijnlijke of plezierige ervaringen en daardoor trachten we trieste ervaringen te vermijden en leuke ervaringen te herhalen,” zegt Resnais, “maar we herinneren ons, door chemische processen in onze hersenen, zaken niet exact zoals ze gebeurden. Met de verbeelding kan je alles wèl vasthouden”.

Met deze absurde fantasie over hopeloze romantici evoceert de cineast de complexiteit van menselijke emoties en de expressiviteit van cinema. “Het leven imiteert kunst en niet omgekeerd,” stelt Resnais, “we voelen emoties in de dagelijkse realiteit vaak alsof ze reeds gevat zijn op het scherm. Wanneer het dagelijkse leven lijkt op cinema, interesseert het me meer dan wanneer ik een documentaire zie. Maak je een film dicht bij de realiteit, dan moet je hem geen vorm geven. Ik heb het gevoel dat wanneer er een vorm is, ik dichter bij de realiteit van het leven kom”. Of zoals Flaubert wist, “poëzie is even precies als meetkunde”.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in FILMMAGIE 599, november 2009)

LES HERBES FOLLES: drama / reg. Alain Resnais / sce. Alex Reval & Laurent Herbiert naar L’incident van Christian Gailly / fot. Eric Gautier / mon. Herve de Luze / muz. Mark Snow / act. André Dussolier (Georges Palet), Sabine Azéma (Marguerite Muir), Emmanuelle Devos (Josepha), Mathieu Amalric (Bernard de Bordeaux), Anne Consigny (Suzanne), Edouard Baer (verteller) / pro. Jean-Louis Livi / F-I / 2009 / 113’ / dis. Victory

ALAIN RESNAIS