Werner Herzogs Lo and Behold, Reveries of the Connected World: Sublieme, extatische waarheid
LO AND BEHOLD
Leeftijd is voor Werner Herzog geen reden om minder actief te worden. De bijna 75-jarige Duitse cineast draaide in 2016 zowaar drie films: de speelfilm Salt and Fire en de documentaires Into the Inferno en Lo and Behold, Reveries of the Connected World, een bespiegeling over de rol van het internet in de menselijke evolutie. Via een mix van komedie en dystopie, en met de vraag of onze drang om ‘verbonden’ te zijn een hemel of een hel is, peilt deze doc naar extatische waarheid.
Herzog benadrukt steevast dat hij met zijn documentaires geen realiteitsimpressie nastreeft maar wel een ‘ecstatic truth‘, “een poging waarheid te vinden in een laag onder de feiten. Waarheid laat zich zo maar niet definiëren, het gaat over versteld staan om de absurditeit van de wereld zoals aan het begin van de filmgeschiedenis. In geloof schuilt bij mystici het begrip verlichting. Wanneer men bij mijn films wat licht uit de bioscoop naar buiten draagt, weet ik dat ik iets goed doe.”
LO AND BEHOLD
Met Lo and Behold duikt Herzog in de virtuele wereld om extatische waarheid te vinden in de fusie van humor en horror, filosofie en fantasie. Herzogs toon is afwisselend ernstig en grappig terwijl zijn blik nu eens vol verwondering en dan weer gedreven door afgrijzen lijkt. Schijnbaar gaat zijn interesse uit naar wat het tijdperk van virtualiteit en elektronische communicatie allemaal heeft voortgebracht maar hij is vooral gefascineerd door hoe mensen omgaan met het internet.
De regisseur die zijn smartphone enkel voor noodgevallen gebruikt toont zich geboeid door de pioniers en de ondernemers van het World Wide Web in wie hij zielsverwanten ziet van de obsessieve avonturiers die in Aguire, the Wrath of God en Fitzcarraldo op zoek gaan naar het sublieme. In zijn in tien hoofdstukken opgedeelde internet- en tech-doc Lo and Behold claimt hij bij Elon Musk een zitje (enkele reis) in diens Mars-missie, volgt hij Tim Berners-Lee in zijn utopische wens vrije informatieuitwisseling weer uit handen van de bedrijven te rukken en introduceert hij via Ted Nelson het idee van water als model voor interconnectiviteit.
LO AND BEHOLD
Aanvankelijk lijkt hij als beïnvloedbare outsider mee te gaan in het enthousiasme (“dit is een heilige plaats, vol schoonheid” zegt dr. Leonard Kleinrock over “het schrijn” waar de eerste elektronische boodschap werd verstuurd) en het doemdenken (“wanneer het internet uit wordt gezet, stort de beschaving in” stelt wetenschapper Lawrence Krauss) van de internetfans. Maar met evenveel empathie benadert Herzog internetpiraten, –verslaafden, -ontwijkers en -slachtoffers.
Om finaal de laatste twee groepen te laten doorwegen. De verrukking van het verbonden zijn maakt plaats voor de terreur van het verbonden zijn, de angst voor ontspoorde technologie en de afschuw voor de uitwassen van sociale media. De wereld van het web is immers geen rationele, veilige wereld maar een irrationeel, oncontroleerbaar universum waar geweld impliciet en dreigend aanwezig is. Elk moment kan het fout lopen.
WERNER HERZOG
Een robot met ledematen die eruitzien als die van een mens kan op hol slaan of mensen kunnen monsters blijken die zich achter technologie verschuilen. In een pakkende getuigenis, gefilmd met een statische camera met familieleden die uitdrukkingsloos in de lens kijken, vertelt een vader hoe hij na het fatale auto-ongeluk van zijn dochter geterroriseerd werd met bewerkte foto’s van haar verminkte lichaam. Wie Grizzly Man zag weet dat Herzog die gruwel niet toont maar de pijn van de verwanten zichtbaar maakt. Mensen voor wie de ‘connected world‘ een hel werd en die ons en de maatschappij een spiegel voorhouden.
Met “De geest van de antichrist is aanwezig in iedereen op aarde die op het internet zit” legt de moeder de vinger op Herzogs extatische waarheid. Het besef dat techniek menselijke eigenschappen (creativiteit maar ook geweld) versterkt belet Herzog niet geboeid te blijven door de technologische wonderen. De robots die zich Messi wanen en “het internet dat van zichzelf droomt.” Al gaat zijn sympathie naar outsiders zoals de twitterende monniken en de mensen die allergisch zijn voor gsm-stralen en in een veilige off-line zone het kampvuur-netwerk herontdekken. Samen zingen ze ‘Salty Dog Blues’, een folksong uit 1900. Nostalgie maar, het blijft Herzog, met een knipoog.
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 675, mei-juni 2017)
LO AND BEHOLD, REVERIES OF THE CONNECTED WORLD: Werner Herzog, USA 2016, 81′; met Elon Musk, Kevin Mitnick, Lawrence Krauss, Lucianne Walkowicz; FILM: **** / EXTRA’S: 0; dis. Dalton Distribution.