Dziga Vertovs Man with a Movie Camera: Klassieker van een filmpionier

MAN WITH A MOVIE CAMERA

“Voor mij is Dziga Vertov als een fontein die onze dorst maar blijft lessen, ook wanneer de bron is drooggelopen” zei filmmaker Chris Marker, net zoals Jean-Luc Godard een hevige fan van de Russische avant-gardist, filmtheoreticus en documentairemaker. Dziga Vertov (1896-1954) is meer dan Eisenstein dé cineast van de Russische Revolutie en behoort tot de belangrijkste pioniers uit de filmgeschiedenis. Zijn meesterwerk Man With A Movie Camera is nu op dvd uit.

“’Ik ben het filmoog’ zei Dziga Vertov. Zijn eigen ogen verraden een zekere triestheid maar zijn films zijn een en al euforie”. Van die indruk vertrekken Thomas Tode en Ale Munoz in het als bonus opgenomen Im Land der Kinoveteranen: Filmexpedition zu Dziga Vertov, een filmessay waarin de documentairemakers zich letterlijk op het spoor van Vertov begeven door beelden van hun treinreis naar Moskou (en Vertovs tweede graf) te vermengen met registraties van het dagelijkse leven en opnames uit het werk van de revolutionaire Sovjet-Russische filmer.

MAN WITH A MOVIE CAMERA

Ze praten met reisgenoten van de man die dol was op treinen (metafoor voor de revolutie) en vertellen het verhaal van de agitprop-treinen. Mobiele bioscopen waarmee Bolsjewistische filmmakers in de jaren 20 door de Sovjet-Unie reisden om hun politieke ideeën naar de mensen te brengen. “Ik moet de wereld de waarheid vertellen” was daarbij Vertovs wensdroom.

Dziga Vertov (1896-1954) genoot een muziekopleiding, diende in het Rode Leger en verzeilde in 1918 in het communistische filmcomité. Aangemoedigd door Lev Kuleshow startte hij de Kino-Eye groep (zijn broer Mikhail Kaufman was cameraman, zijn vrouw Yelizaveta Svilova monteur) waarmee hij het eerste Sovjet-weekjournaal ontwikkelde.

Opzet was sociale barrières af te breken door het leven van gewone Russen aan andere Russen te tonen. Als vertegenwoordiger van het constructivisme en volgeling van Vladimir Mayakowski (die Vertovs theoretische filmmanifesten publiceerde in het tijdschrift LEF) slaagde Vertov er in om kunst, vorming en propaganda te verzoenen. Zijn documentaires waren utopisch (toonden de maatschappij zoals zij moest worden) en doordrenkt van zijn pantheïstische visie (voor Vertov had de hele wereld een ziel, inclusief machines en dieren).

MAN WITH A MOVIE CAMERA

Vertov had een hekel aan theater en fictie. “Wij verklaren de oude bioscoopfilms, de geromantiseerde, theatrale en andere werken leproos,”schreef hij in een manifest, “niet te dichtbij komen! Niet bekijken! Levensgevaarlijk! Besmettelijk!”. Zijn eigen documentaires legden de revolutie vast die ze tegelijk ook activeerden. Vertov was een begenadigd waarnemer die met zijn camera (verborgen en van op afstand) het dagelijkse leven op straat en in de fabrieken observeerde.

“Ik ben een filmoog,” stelde hij, “ik ben het mechanische oog. Ik, de machine, toon jullie de wereld, zoals alleen ik in staat ben haar te zien. Vandaag en in de toekomst bevrijd ik mijzelf van de menselijke onbeweeglijkheid. Ononderbroken ben ik in beweging. Ik benader de dingen en verwijder me er weer van, ik kruip eronder, erop. Ik beweeg mij als de muil van een galopperend paard. Ik raas op volle kracht de menigte
in”.

Cameratrucs fascineerden Vertov en in het virtuoos gemonteerde Man With A Movie Camera gebruikt hij split screen, slow motion beelden, fade-outs, freeze frames en overdrukken. De camera is de held van deze uit 1929 daterende documentaire, maar de blik van dat filmoog vat mensen op even liefdevolle als dynamische wijze. Arbeiders, sportlui maar ook kinderen van wie hij de oprechte verbazing op hun gezichtjes toont. Die verwondering is illustratief voor het vrolijke, lyrische karakter van Vertovs filmpamflet. Drie moderne soundtracks (van Michael Nyman, Werner Cee en In The Nursery) versterken die lyriek, waardoor het ook nu nog een unieke kijkervaring blijft.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 585, mei-juni 2008)

MAN WITH A MOVIE CAMERA; Dziga Vertov; USSR 1929; 68’; extra’s: documentaire, boekje, optionele soundtracks; dis. Moskwood