Werner Herzogs The White Diamond: Portret van een bevlogen dromer

THE WHITE DIAMOND

Sinds begin jaren 90 is Werner Herzog vooral actief als documentairemaker. Via Wheel of Time, The Wild Blue Yonder, Grizzly Man en The White Diamond werd hij opnieuw ‘hot’. Herzog zou daarna het genre trouw blijven met documentaires zoals Encounters at the End of the World, Into the Abyss, Cave of Forgotten Dreams en Into the Inferno.

Net zoals ‘Grizzly Man’ is The White Diamond het portret van een bevlogen dromer, een even gedreven als getraumatiseerd man die het schijnbaar onhaalbare wil realiseren. De Britse wetenschapper Graham Dorrington is bezeten door wat Werner Herzog in zijn commentaar “de oeroude droom van vliegen” noemt. Gekoppeld aan een verlangen om het bladerdak van het regenwoud, onontgonnen terrein voor onderzoekers, van dichtbij te inspecteren.

Herzog opent met historische zwartwit-beelden van proefvluchten van “koene vliegeniers”, vaak foutlopende experimenten die Herzog ziet als uitingen van “de koortsdroom van het mechanisch tijdperk”. In kleur duikt plotseling de heftig gesticulerende luchtvaartingenieur Dorrington op. Aan het eind van diens exposé (“laat ons gaan vliegen!”) vraagt Herzog “wat gebeurde er met je linkerhand?” Blijkt dat de verminking een gevolg was van jeugdige raketexperimenten.

Zo introduceert Herzog zachtjesaan de obsessie (“je kan het doen als je maar een droom hebt”) en het drama. Later zal de naar “lichtheid” strevende doorzetter bekennen een “zwaarte” te voelen. De dood van natuurfotograaf Dieter Plage tijdens een eerdere expeditie weegt op Dorrington. Toch wil hij 11 jaar later opnieuw een zelfontworpen miniluchtschip doen vliegen. Herzog volgt hem naar Guyana. De Duitse cineast beperkt zich niet tot afstandelijk becommentariëren en neemt zelfs deel aan een proefvlucht (“ik kan mijn cameraman niet vragen te doen wat ik zelf niet eerst deed”).

“In celluloid we trust” klinkt het bij het opstijgen. Herzog tovert ook toeschouwer Mark Anthony Yhapp om tot deelnemer. De rastafari-mijnwerker mag meevliegen, toont ons zijn geliefde haan en levert de filmtitel door de ballon te omschrijven als “een grote witte diamant die door de avondlucht zweeft”. Herzog geeft aan dat de grens tussen opwinding en gevaar dun is. Net zoals bij Timothy Treadwell is bij een avontuurlijk leven de dood nooit veraf.

“Had ik die droom niet gehad,” zucht Dorrington, “dan leefde en filmde Dieter vandaag nog”. Er is overigens nog een parallel met het meesterlijke Grizzly Man. Herzog schrikt er niet voor terug om voor het oog van de camera de clown uit te hangen, maar houdt wel beelden en geluiden achter om moreel-thematische redenen.

Cynici zullen zeggen dat Herzog zo vooral onze verbeelding wil prikkelen, maar de grond van de zaak is dat hij tussen twee werelden staat – de moderne en de premoderne beschaving – en zowel de realiteit als de mythe in leven wil houden. Op bepaald moment wordt een camera aan een touw naar beneden gelaten om “te staren in het onbekende”, een blik te werpen op de ontoegankelijke grot achter een waterval waar zich de mysterieuze broedplaats van zwaluwen bevindt.

“We besloten achteraf de beelden niet te tonen” aldus Herzog. “Als ik vleugels had zou ik daarheen vliegen om te kijken wat daar is,” zegt een stamoverste, “volgens legenden leven daar reusachtige slangen die schatten, diamanten en zo, bewaken”. De gedraaide beelden mogen volgens hem “nooit worden geopenbaard. Wat je ziet, is van jou. Hou het voor jezelf. Wanneer het aan de hele wereld getoond wordt verliezen we het diepste wezen van onze cultuur”.

Herzog bewaart het mysterie en sluit zijn doc af met een tekst: “Moge het geheime Koninkrijk van de zwaluwen voortbestaan tot het einde van de tijden”. The White Diamond is een poëtische natuurdocumentaire (de duikvlucht van de zwaluwen richting grot is adembenemend), een emotioneel portret van een dromer, een boeiende bespiegeling over perceptie (“De Maori’s zagen kapitein Cook’s schip niet omdat het buiten hun belevingswereld lag”) én een fascinerende ontmoeting van culturen. Samengebald in het beeld van de aan de waterval moonwalkende danser.

IVO DE KOCK

THE WHITE DIAMOND: Werner Herzog, D 204, 87′; met Graham Dorrington, Werner Herzog, Marc Anthony Yhapp, dis. Filmfreak

PS Graham Dorrington (na een gelukte balonvlucht): “Vandaag was hemels. Ik voel me nog rondvliegen. Dit is ware lichtheid. Je blijft dromen over vliegen”. Dorrington (samen met Marc Anthony in de waterval starend): “De Maori’s zagen het schip van kapitein Cook niet omdat het buiten hun belevingswereld lag. Perceptie is een vreemde zaak”. Marc Anthony Yhapp: “Mijn haan is zo geweldig, hij heeft 5 kippen, ik heb elke morgen 5 eieren”.