Robert Eggers’ The Witch: Contemplatieve horror/verontrustende slow cinema

THE WITCH

De duivel, heksen, een betoverd bos en een geïsoleerd levende familie puriteinse kolonisten in het Amerika van midden 17de eeuw. Uit deze ingrediënten puurt Robert Eggers verontrustende horror. The Witch is even subtiele als angstaanjagende slow cinema.

Dat de debuutfilm van art director Eggers bij ons zijn première beleeft op Blu-ray is vreemd. The Witch won de regieprijs in Sundance, kreeg lovende Amerikaanse kritieken en kon behoorlijke box office cijfers voorleggen. De hype die ontstond is bovendien niet eens overdreven: deze slimme en radicale horrorfilm behoort tot het beste wat het met figuurlijke bloedarmoede kampend genre de laatste jaren te bieden heeft.

THE WITCH

Waarom dan deze stiefmoederlijke behandeling? Die is te wijten aan het hoge arthouse gehalte van deze New England Folktale. De perceptie is dat genrefans zich enkel laven aan bloedfestijnen-met-shockelementen en arthouseliefhebbers zich laten afschrikken door het etiket horror. Een gruwelijke onderschatting van de bioscoopgangers waar jammer genoeg een film die juist de intelligentie van de kijkers niet onderschat het slachtoffer van wordt.

Een film die zijn klassiekers kent en dat niet bewijst via citaten en verwijzingen maar via de mise-en-scène. Eggers weet dat angst niet ontstaat door monsters te tonen en schrikeffecten te gebruiken maar door de slachtoffers van het kwaad te doen bezwijken onder paranoia, fanatisme, brutaliteit, onzekerheid en onbehagen.

THE WITCH

Er zijn vreemde, bovennatuurlijke verschijnselen in het spel maar het centrale gegeven is vertrouwd en realistisch: een familie die uit elkaar valt onder druk van barre leefomstandigheden, een repressief patriarchaal systeem en religieus fanatisme. De horror die schuilgaat in het gezin; het is al van de subversieve jaren 70 films van David Cronenberg, Larry Cohen, Wes Craven en George Romero geleden dat dit thema nog zo sterk werd uitgewerkt. Het ontbreken van de typische post-Tarantino knipogen en humor is misschien nog een reden waarom verdelers er geen weg mee wisten.

The Witch is geen cynisch gore spektakel maar een in een apocalyptische sfeer badend drama – met sombere dorpjes, hysterische priesters en heksenjachten – dat de familie van de true believer William meteen onder druk zet. Een grimmige gemeenschap wijst de koppige immigrant af waarna die met vrouw en kinderen naar een boerderij aan de rand van een mysterieus woud trekt.

THE WITCH

In die plantage implodeert het gezin wanneer het jongste kind verdwijnt en een mix van schuld- en verliesgevoelens er voor zorgt dat de oudste zus (in volle puberteit) weggezet wordt als een heks die een pact sloot met de duivel. Nadat een vloek, een wild dier en goddelijke interventie als verklaring gewikt en gewogen zijn door de clan.

Het is niet verwonderlijk dat regisseur Eggers met zijn achtergrond als designer veel aandacht besteedt aan de look en feel van de film. Sfeervolle fotografie, naturalistische belichting, grijs en groen als dominante kleuren (wanneer bloedrood opduikt is het contrast frappant) en tot in de details uitgekiende sets maken de dreiging en de paranoia tastbaar.

Op een trage manier want de sfeer en de spanning worden geduldig opgebouwd; ondersteund door archaïsche dialogen, geluid (wind, dieren), muziek én stiltes. De kijker vertoeft daardoor in de hoofden en in de wereld van de puriteinen. Zij geloven in God en de duivel, beschouwen kannibalistische heksen als reële wezens en zien een weerbarstige natuur als manifestatie van het kwaad.

THE WITCH

Voor de kijker wordt de realiteit verlaten wanneer een entiteit zich manifesteert maar voor deze pioniers is de nachtmerrie gewoon werkelijkheid. Hun onvermogen om de New World te controleren verstrengelt met angst voor vrouwelijke seksualiteit, vervreemdend isolement en religieus fanatisme. Malick meets Friedkin.

The Witch breekt met de postmoderne jump scare (schrikeffecten) en recyclage cinema. Eggers grijpt op briljante wijze terug naar het classicisme, naar de schaduwcinema van Jacques Cat People Tourneur en het Duitse expressionisme (Fritz Lang, Robert Wiene). Resultaat is een expressieve, ambigue, trage, contemplatieve maar vooral ook angstaanjagende film. We kijken uit naar Eggers’ remake van F.W. Murnau’s Nosferatu.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 668, oktober 2016)

THE WITCH: Robert Eggers, USA 2015, 93′; met Anya Taylor-Joy, Katie Dickie, Ralph Ineson; FILM: **** / EXTRA’S: 0; dis. Universal.

THE WITCH