Spetters gerestaureerd en herontdekt: Paul Verhoevens omstreden cultfilm
SPETTERS
Paul Verhoevens bij zijn release in 1980 erg controversiële Spetters verwierf met de jaren een cultstatus. Niet omwille van zijn uitzonderlijke artistieke kwaliteiten. Wie de gerestaureerde en met verwijderde beelden aangevulde versie van de film op dvd bekijkt ontdekt niet meteen het sterkste werk van de maker van o.m. Keetje Tippel, Turks Fruit, Soldaat van Oranje, De Vierde Man, Total Recall, Showgirls, Hollow Man en Zwartboek. Ook al werd het voor Verhoeven, net als voor acteurs Rutger Hauer en Jeroen Krabbé, een springplank naar Hollywood.
Het unieke en baanbrekende aan Spetters is dat deze ondertussen meer dan een kwarteeuw oude controversiële film de vinger legt op volkse woede en frustratie (een maatschappelijk fenomeen met culturele implicaties) en dat het daarbij zijn verontrustende kracht ontleent aan de omstreden stijl van de Nederlandse regisseur.
Deze stijl combineert vulgariteit (close-ups van vooral mannelijke in staat van opgewondenheid verkerende geslachtsdelen) met een mengeling van cynisme, ironie en platvoerse humor. In zijn beste (Amerikaanse) films zou Verhoeven daarmee seksualiteit (Basic Instinct), geweld (RoboCop) en oorlog (Starship Troopers) analyseren.
SPETTERS
En doordat ruim 30 jaar later Spetters veel minder choqueert wordt het duidelijker dat Verhoeven met zijn stijl de als bekrompen afgeschilderde Nederlandse christelijke samenleving een spiegel voorhield. Daarin zien we de immense kloof tussen de oudere (zwart geklede, naar de kerk gaande) en de jongere (kleurrijk geklede, motorcrossende) generatie. Aan de ene kant de repressieve, zwijgzame ouders die rondtuffen op tractoren (en ’s avonds met fysiek geweld bestraft) en hun weerbarstige, energieke kinderen die met snelle luidruchtige brommers rondsnellen en samentroepen rond een friteskraam.
Het verhaal van onderdrukking, verzet en opstand wordt verteld via enkele vrienden die niet enkel plezier willen scheppen (in de discotheek en op het crossterrein) maar ook trachten te ontsnappen uit hun milieu. Frituriste Fientje, een volkse en sexy blondine die met haar laag uitgesneden topje hoofden op hol doet slaan, is tegelijk de focus van hun verlangen én de blik van een outsider op een kleinburgerlijke samenleving waar mensen in blokkendozen wonen en pronken met een vroom bestaan waarin seksualiteit taboe is en (o.m. homoseksuele) gevoelens verdrongen worden. Ze fungeert daarbij meer als onthuller dan als katalysator want de primaire driften en ruwe emoties van jong en oud worden amper verhuld door de respectievelijke façades van plezier en ernst.
SPETTERS
Verhoeven komt daarbij uit bij het donker pessimisme dat vervat zit in de slogan “het leven is net een kroket: als je weet wat erin zit dan hoef je ‘m niet meer” én de wrange tragiek van de zelfmoord van de na een ongeval gehandicapte would be kampioen Rien. De cineast rebelleert net zoals zijn personages tegen opgelegde culturele waarden maar naast die ode aan de levenskracht formuleert hij ook een pessimistische boodschap.
De morele chaos waarin zijn anti-helden verkeren is onvermijdelijk omdat duistere driften juist heel menselijk zijn en door beschaving en cultuur gestimuleerd worden. Dat zou Verhoeven leiden tot de stelling “oorlog maakt fascisten van ons” in het subversieve Starship Troopers. De overtuiging dat we als ‘moderne’ samenleving niet boven het fascisme zijn uitgestegen kleurt de donkere ironie en het sombere cynisme van een weerbarstige filmmaker wiens schandaalfilms vooral een waarschuwende functie bezitten.
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 627, september 2012 )
SPETTERS: Paul Verhoeven; N 1980; 120′; met Renée Soutendijk, Rutger Hauer, Hans Van Tongeren; FILM: *** / EXTRA’S: 0; dis. Lumière
SPETTERS