Jacques Rivettte’s Out 1: Verbeelding aan de macht

OUT 1

“Het was populair om ‘in’ te zijn, ik ben ‘out’,” zegt Jacques Rivette in een documentaire bij de dvd- en Blu-ray-box van Out 1, zijn mysterieuze cultfilm uit 1971. Of liever: zijn cultfilms, want beide versies (Noli me tangere en Spectre) van dit amper vertoonde meesterwerk zijn eindelijk beschikbaar en gerestaureerd.

Er zijn cultfilms en dan is er Out 1, de mythische film die net voor Rivette’s dood in zijn 12u40 lange versie de Parijse zalen haalde. Eindelijk want Out 1: Noli me tangere werd na een testvoorstelling tijdens een oktoberweekend in Le Havre anno 1971 enkel nog eenmalig vertoond in Rotterdam, Parijs en New York. Terwijl de kortere (4u15) versie Out 1: Spectre flopte bij zijn bioscooprelease in 1973.

OUT 1

De zoektocht naar wat de Amerikaanse criticus Dennis Lim “de Heilige Graal van elke cinefiel” noemde, leverde jarenlang enkel een erbarmelijke VHS-kopie op. Tot Carlotta Films onder supervisie van Rivette’s chef foto Pierre-William Glenn een digitale (2K) restauratie liet uitvoeren van beide versies met het oog op een internationale dvd- en Blu-ray box. Het werd een pareltje met ook een sterke documentaire (‘Les mystères de Paris’) en een boekje (met o.m. een essay van Jonathan Rosenbaum).

Van alle Nouvelle Vague regisseurs was Rivettte het meest gefascineerd door theater, volgens hem “een podium voor het conflict tussen waarheid en leugen in menselijke relaties”. Daar waar de personages in L’amour fou (1969) opgesloten zitten in een gesloten ruimte, draait het in Out 1 rond een groep die uit het klassieke theater breekt en buiten alle conventies werkt.

Volgens producent Stéphane Tchal Gadjieff was dit gegeven en de filmtitel een reactie op het toenmalige conformisme dat mensen aanspoorde om ‘in’ en ‘mee’ te zijn. Terwijl Rivette zich wou onderscheiden, nergens deel wou van uitmaken, ‘à part’ wenste te blijven. Voor de regisseur zelf is die status van outsider minder belangrijk dan de tijdsgeest.

OUT 1

“De kijker mag niet vergeten dat we draaiden in april 1970, twee jaar na de gebeurtenissen van mei ’68,” zegt Rivette, “de ontgoocheling is voelbaar en de theateracteurs verkeren in crisis. In afwachting van een periode waarin actie opnieuw mogelijk wordt werken ze aan utopische projecten die hen toelaten om hun enthousiasme en energie te bewaren”. Voor Rivette was de meirevolte “niet serieus of tragisch maar eerder een vrolijke gebeurtenis. Wat na ’68 gebeurde was echter een farce”.

Met het experimentele Out 1 speelde Rivette perfect in op de slogan “verbeelding aan de macht”. Hij tart alle narratieve en productieregels, laat zowel acteurs als crewleden improviseren en speelt met de lengte van scènes en de filmduur. Met als opzet het toeval te stimuleren, magie te creëren op de set en de kijker onder te dompelen in een parallel universum waar alles mogelijk is maar toch coherent blijft.

De absolute vrijheid die we voelen betekent niet dat Rivette onvoorbereid aan de slag ging, de documentaire stijl waarin de acteurs gevolgd worden belet niet dat de realiteit overstegen wordt. Via botsende personages ontstaat immers een fictieverhaal. De stuntelige pogingen van twee Parijse outsiders (Jean-Pierre Léaud en Juliet Berto) om het mysterie van de dertien – een door Balzac geïnspireerde samenzwering van een geheim genootschap theatermakers en intellectuelen – te doorgronden creëren een barst in de realiteit. De stad wordt onwerkelijk, het avontuur een koortsdroom en de personages fictiefiguren.

OUT 1

De verwantschap met Jean Rouch, die via ‘directe cinema’ fictie maakte, is duidelijk. “Mijn film is niet uniek,” bekent Rivette, “ik haalde mijn inspiratie bij Rouch die me zijn 11 uur durende versie van Petit à petit (1970) liet zien. Zoals Cocteau zei, je moet imiteren maar niet kopiëren. Vroeger vertrokken auteurs van dezelfde dingen om er hun eigen stempel op te drukken, nu tracht men origineel te zijn en maakt iedereen hetzelfde”.

Met Out 1 ontwikkelde Rivette een tegelijk speels en cerebraal poëtisch realisme dat hij later in zijn fantasierijke (Duelle & Noirot) en surrealistische (Merry-Go-Round) mysteries zou perfectioneren. Rivette weigert de kijker bij de hand te nemen, hij wil de verbeelding prikkelen. “Ik creëer graag een eeuwigdurend instabiel evenwicht dat constant aangepast wordt in afwisselend de ene en de andere richting. In plaats van comfortabel in een zetel te zitten bevindt de kijker zich boven op een toren opgestapelde stoelen terwijl hij zich afvraagt of ze niet gaan vallen”.

OUT 1

Deze evenwichtsoefening blijft ook na een weekendje Rivette kijken overeind. Ondanks alle getuigenissen en richtlijnen (het is ‘Out Un’ en niet ‘Out One’ aldus Rivette) wordt de puzzel niet definitief gelegd. Beide versies van deze film over een geheim blijven mysterieus (Noli me tangere is emotioneler, Spectre intenser) en charmant utopisch. Melancholisch ook want Out 1 is doordrongen van een ‘einde van een tijdperk’ gevoel. De nostalgie naar de Nouvelle Vague, en de bende van vier (Godard, Chabrol, Truffaut en Rivette), is tastbaar aanwezig en elk gerestaureerd, maar gelukkig nog steeds korrelig, beeld. En in de Balzac-les die Eric Rohmer geeft aan Léaud, onze speurneus die ‘out’ blijft.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in DE FILMKRANT, mei 2016, Out 1  )

OUT 1

Out 1 | | Frankrijk, 1971/1990 (Out 1: Noli me tangere) & 1972 (Out 1: Spectre) | Regie Jacques Rivette | 775 & 264 minuten | dvd & blu-ray combi box van Carlotta, The Jacques Rivette Collection
Out 1: Noli me tangere | | (1971/1990, 775 minuten), Out 1: Spectre (1972, 264 minuten), Duelle (1976, 121 minuten), Noirot (1976, 145 minuten) & Merry-go-round) (1981, 160 minuten) | Regie Jacques Rivette | dvd & blu-ray combi box van Arrow Film

OUT 1