Jacques Tati’s Jour de fête: Digitaal opgepoetst, eeuwig jong

JOUR DE FËTE

Jacques Tati is nooit de man van het fenomenale succes geweest. Een aantal van zijn films deed het goed bij het publiek zonder evenwel records te breken. Maar ze doorstonden wèl de tand des tijds en veel filmliefhebbers kunnen moeiteloos scènes uit een Tati-film navertellen. Wie de digitaal opgepoetste versie van de melancholische slapstickkomedie Jour de fête herontdekt zal merken hoeveel visuele gags uit Tati’s debuutfilm in ons geheugen gegrift zijn.

Met name de heksentoeren die postbode François (vertolkt door Tati zelf) net voor de Franse nationale feestdag uithaalt om met zijn gammele fiets aan zijn dorpsgenoten te bewijzen dat er geen technologische wondermiddelen nodig zijn om brieven te bestellen. En natuurlijk ook de fiets van François die er zelfstandig van door gaat om het vertrouwde parcours te volgen en zich tenslotte tegen de muur van het café te werpen.

JOUR DE FÊTE

Een grap is nooit zomaar een grap bij Tati die ons via visuele en auditieve prikkels vooral anders naar de wereld wil laten kijken en luisteren. Voor Tati was (zijn) cinema “een school voor de blik” en resulteert een filmblik in een andere kijk op de werkelijkheid. Hij vernieuwde de komedie door het komisch personage “le droit de rire” te geven.

Daardoor verkleinde hij de afstand tussen de kijker en het gebeuren. Het komische personage wordt zelf observator, bekijkt wat er rond hem gebeurt met een zekere ironie, waardoor de toeschouwer onmogelijk nog op een afstandelijke, superieure wijze met alles kan lachen. Met postbode François geeft hij aan dat iedereen een potentieel komisch personage is.

Tati zou in Les Vacances de Monsieur Hulot, Mon Oncle, Playtime en Trafic zijn visuele en lichamelijke humor perfectioneren maar reeds in Jour de fête was het overduidelijk dat filmmaker Tati zijn ervaring als pantomimespeler verwerkte in zijn mise-en-scène. Acteurs moeten hun lichaam inzetten om wat ze waarnemen op een dramatische manier te imiteren. Emoties ontstaan niet door een acting out van eigen emoties maar door het na observatie gedetailleerd weergeven van gebaren, bewegingen en blikken van anderen.

JOUR DE FÊTE

Tati laat emoties ‘spelen’ omdat een perfect gesimuleerde emotie voor hem communicatiever en authentieker is dan een echte emotie. Terwijl een uitvergrote realiteit waarachtiger is dan een naturalistisch weergegeven realiteit. Het ’typisch Franse’ bucolische stadje waar de mompelende postbode François rondfietst oogt dan ook vertrouwd ook al bestond het niet meer op het moment dat Tati zijn film inblikte.

Dat inblikken liep overigens niet van een leien dak. Tati begon in 1947 met grote ambities aan zijn op de kortfilm L’école des facteurs gebaseerde eerste langspeler. Jour de fête zou een spectaculaire kleurenfilm worden die kon concurreren met de burleske Amerikaanse komedies.

Maar helaas koos hij met Thomson voor een systeem dat nog niet volledig op punt stond. Achteraf bleek men niet in staat om kopieën te trekken van het kleurennegatief (dat zou uiteindelijk pas in 1994 lukken). Gelukkig had de sceptische DOP Jacques Mercanton naast de kleurencamera ook een klassieke zwartwitcamera geplaatst waardoor de zwartwitversie van de film in 1949 toch vertoond kan worden. Met succes want Jour de fête slaat aan en daardoor kan de carrière van Jacques Tati een hoge vlucht nemen.

JOUR DE FÊTE

Het is deze klassieke zwartwitversie die nu gerestaureerd wordt heruitgebracht. Een rerelease die aantoont hoe vitaal Tati’s uitgepuurde cinema blijft. Elke nieuwe visie van Jour de fête zorgt voor de ontdekking van andere details. Tati zelf was er heilig van overtuigd dat een film blijft ‘leven’. Tijdens het kijken, maar ook daarna in de verbeelding en de herinnering. Tati’s kracht is dat hij als geen andere films maakt die kinderlijke verwondering (blijven) opwekken. Zonder beroep te doen op kinderachtige humor. Wat schreef criticus André Bazin ook weer? “Tati a du génie”.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 637, september 2013)

JOUR DE FÊTE

GENRE Komedie

REGIE Jacques Tati

SCENARIO Jacques Tati, Henri Marquet & René Wheeler

FOTOGRAFIE Jacques Mercanton & Jacques Sauvageot

MUZIEK Jean Yatove

CAST Jacques Tati (postbode François), Guy Decomble (Roger), Santa Relli (Marcel), Maine Vallée (Jeanette), Robert Balpo (waard)

PRODUCTIE F – 1949 –70’

JOUR DE FÊTE