Take Shelter van Jeff Nichols: Dromen van een apocalyps

TAKE SHELTER

Het apocalyptische Take Shelter is een klein meesterwerk, een hallucinante tragedie waarin een vader vreest dat een droom werkelijkheid wordt en de ondergang van de wereld nabij is. “Ik voelde een onrust, een angst die zich verspreid heeft over de wereld,” zei regisseur Jeff Nichols (Shotgun Stories) in Cannes, “deze film wil hier een antwoord op zijn”.

Take Shelter gaat over angst als motor van het bestaan in een wereld die gebouwd lijkt op drijfzand. Terrence Malicks beschermeling focust in deze familiale kroniek over paranoia op een arbeidersgezin in Ohio, de Amerikaanse Midwest staat die zich volgens haar promotieslogan “in the heart of it all” bevindt.

Een gezinshoofd kampt met nachtmerries over een apocalyptische tornado. Curtis LaForche is een brave werknemer van een boorfirma, de perfecte vader van de dove Hanna, de ideale echtgenoot voor de nuchtere Samantha en de christelijke steunpilaar van een hechte dorpsgemeenschap. Hij heeft, volgens zijn drinkebroer Dewart, “een goed leven”. Tot alles in een droom tegen Curtis lijkt te rebelleren. Zijn hond valt hem aan, Samantha gluurt met moorddadige blik naar haar man en op de achtergrond dreigt een destructieve storm.

TAKE SHELTER

Curtis weet niet wat hem overkomt maar gelooft dat de nachtmerrie visionair is, een onbewust voorgevoel van onvermijdbaar onheil. “Ik ben bang dat er iets op komst is,” verzucht hij, “iets dat niet goed is”. Om zijn gezin te beschermen besluit hij de stormschuilkelder in zijn tuin te vergroten en verstevigen. Verbouwingswerken die hem problemen opleveren met de bank, zijn werkgever en de gemeenschap. Bovendien wordt Curtis steeds schichtiger en asocialer terwijl hij obsessief verder werkt aan de ‘shelter’ en uit evenwicht geraakt door visioenen en stigmata.

Wordt hij gek (treedt hij in de voetsporen van zijn schizofrene moeder) of is hij een profeet die het einde van een dolgedraaide wereld voorspelt? Dat is de vraag. Nichols compliceert de zaken via een subjectieve aanpak. We duiken in de geest van iemand voor wie de ‘open ruimtes’ plots heel bedreigend overkomen, het vrijheidsgevoel (de Amerikaanse droom) verdampt is en het gevaar alomtegenwoordig lijkt.

TAKE SHELTER

Als fan van Ford en Malick combineert Nichols poëzie met sociale geladenheid en fantastiek. De angst situeert zich dan ook niet enkel op een realistisch (vervuiling) maar ook op een metaforisch (economische en financiële rampen) en een psychologisch (dreigende schizofrenie) niveau. Maar vooral: angst heeft zijn wortels in het hart van het gezin. En de storm woedt onder de schedelpan van Curtis. Ook al is er sprake van waanzin en natuurrampen, toch kiest Nichols niet voor effectenjagerij en verankert hij het verhaal in de realiteit.

Met beperkte effecten weet hij een maximale intensiteit te bereiken. Geholpen door Michael Shannon, de ontdekking van die andere paranoia-parel Bug (Friedkin), en Jessica Chastain (The Tree of Life). Onrust en rust, yin en yang. Take Shelter is ook een parabel over angstige ouders die worstelen met de overstap van een zorgeloze jeugd naar het verantwoordelijke bestaan van volwassenen-met-kinderen. Curtis verloor recent zijn vader en die confrontatie met de dood introduceert menselijke onmacht. Het slot waarin het volledige gezin verenigd wordt in de confrontatie met de dreigende vernietiging is op een vreemde manier louterend. De droom/illusie/ramp versterkt de familiale band, ook al blijkt de toekomst een nachtmerrie die een apocalyptisch voorgevoel weerspiegelt.

TAKE SHELTER

Take Shelter staat bol van dat soort ‘spanningen’. Het is een B-film gemaakt door een onafhankelijke auteur, een ontluistering van een stukje Americana met een stiekeme fascinatie voor spektakel, een psychologisch drama gedrenkt in sprookjesachtige poëzie, een crisisverhaal met hoopvolle personages, een bovennatuurlijke thriller met uitgesponnen naturalistische sequenties, een parabel over persoonlijk engagement en een sombere collectieve – post-9/11 en post-financiële crisis – state of mind. Mede daardoor blijft hij nazinderen.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 622, februari 2012)

GENRE Drama

REGIE & SCENARIO Jeff Nichols

FOTOGRAFIE Adam Stone

MUZIEK David Wingo

CAST Michael Shannon (Curtis), Jessica Chastain (Samantha), Tova Stewart (Hanna), Shea Whigham (Dewart), Katy Mixon (Nat)

PRODUCTIE USA – 2011 – 120’

TAKE SHELTER