Yasujirô Ozu’s Tokyo Story: Een Japans meesterwerk gerestaureerd
TOKYO STORY
Het verhaal is simpel, een ouder koppel verlaat het platteland om hun kinderen en kleinkinderen op te zoeken in de stad maar moet vaststellen dat de jongere generaties geen tijd hebben voor hen, maar de regie van Yasujirô Ozu is zo trefzeker dat Tokyo Story (Tôkyô monogatari) uitgroeide tot een film die steevast opduikt in beste-films-aller-tijden lijstjes. De digitale restauratie van dit staaltje Japanse filmkunst is dan ook uitstekend nieuws.
Het oeuvre van de Japanse grootmeester Yasujirô Ozu (1903-1963) stond in het teken van het esthetische begrip mono no aware, een term die verwees naar het besef dat alles vergankelijk is. Zijn absolute meesterwerk Tokyo Story (Tôkyô monogatari) is even universeel als onverwoestbaar. Het ademt een tijdloze grootsheid uit en illustreert dit schoonheidsideaal dat zowel met een gevoel als met een staat van bewustzijn verbonden is.
Mono no aware verstrengelt twee betekenissen (pathos én gevoeligheid van de dingen), zoals TOKYO STORY vorm en inhoud door elkaar laat lopen. De eenzaamheid van het echtpaar Shukishi en Tomi – in de grootstad aan hun lot overgelaten door hun emotiearme kinderen – wordt weerspiegeld in Ozu’s uitgepuurde stilering, in de kalme pathos waarin hij hun avonturen en dialogen drenkt.
TOKYO STORY
De beeldtaal is sober maar elke oogopslag van de protagonisten hartstochtelijk. Daardoor contrasteert de oppervlakkige drukte van de kinderen met de waardige rust/berusting van hun ouders. De clash legt de vluchtigheid van het bestaan bloot. Er is iets essentieels, menselijkheid namelijk, verloren gegaan in het moderne bestaan waardoor zelfs familieleden eilanden voor elkaar zijn.
Samen met de vluchtigheid van het bestaan doet dat de personages van Tokyo Story balanceren op de grens van schoonheid en tragiek. Schoondochter en weduwe Noriko is in de ogen van de ouderlingen een mooi mens maar ook een eenzame vrouw. Iemand die ze naar het geluk willen duwen ook al hebben ze een fundamentele boodschap: “het leven is teleurstellend”.
TOKYO STORY
Na de begrafenis van de oude vrouw beseft de weduwe haar eenzaamheid (die Ozu visualiseert door haar in zijn beeldkaders te vatten) wanneer de oude man haar aanspoort afscheid te nemen van haar dode geliefde. Het beeld van de in tranen uitbarstende Noriko die haar gezicht in haar handen legt is van een verpletterende, hartverscheurende schoonheid. Het leven zoals het is bij Ozu.
De release van de gerestaureerde versie van deze zwartwit parel is gelukkig maar een begin. Ter ere van Ozu’s 110e geboortejaar en vijftigste sterfjaar in 2013 werden verschillende van zijn films gerestaureerd en die worden in de loop van de volgende maanden door Lumière op dvd uitgebracht.
TOKYO STORY
Daarbij ook vier van Ozu’s zes kleurenfilms: Equinox Flower, Good Morning, Late Autumn en An Autumn Afternoon. Want alhoewel Ozu geassocieerd wordt met zwartwit cinema (zijn andere zwartwitmeesterwerk, Late Spring, wordt momenteel gerestaureerd en volgt later) gebruikte hij ook graag kleur in zijn beeldtaal.
Het liet hem onder meer toe het bloeien van kersenbloesem – hét symbool van mono no aware – te gebruiken om te illustreren hoe dood en leven verstrengeld zijn, hoe ontluikende schoonheid samengaat met dreigende grauwheid. Die dualiteit kenmerkt Yasujirô Ozu’s films. Zijn personages streven naar geluk maar slagen er enkel in om, via aanvaarding, gemoedsrust te bereiken. “We verwachten te veel van onze kinderen,” klinkt het in Tokyo Story, “wanneer ze ouder worden drijven ze weg van hun ouders”. Een gedachte die met een dosis sake haast geruststellend wordt.
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 657, september 2015)
TOKYO STORY: FILM: **** / EXTRA’S: 0; Yasujirô Ozu, J 1953; 130′; met Chishu Ryu, Chieko Higashiyama; dis. Lumière.
TOKYO STORY