Tommy Lee Jones’ The Homesman: Een ‘feministische western’ die zichzelf in de voet schiet
THE HOMESMAN: Een western van Tommy Lee Jones
Wat volgens de eerste persreacties tijdens het filmfestival van Cannes een striemende aanklacht tegen de patriarchale verhoudingen in het oude westen had moeten zijn blijkt helaas een al te vertrouwde macho-fantasie. Tommy Lee Jones heeft met ‘The Homesman’ niet de verhoopte feministische western gemaakt. De acteur-regisseur schiet zich zelfs behoorlijk in de voet.
The Homesman is geen doorsneewestern. Het is immers een film met een boodschap. Maar al zien sommigen de vrouwelijke protagonistes – drie gek geworden echtgenotes en een ongehuwde outsider – als metafoor voor de waanzin verankerd in de Amerikaanse droom; de sociale aanklacht komt er niet echt uit.
Ook al omdat de vrouwen die aanvankelijk niet als decoratiestukken fungeren (Hilary Swank vertolkt zelfs een stoere actieheldin) maar helaas geven de macho-cowboys zich niet snel gewonnen en neemt het testosteron uiteindelijk weer over.
THE HOMESMAN: Western én anti-western
“Het verhaal speelt in de 19de eeuw, er zijn paarden, er is de Mississippi,… het moet dus wel een western zijn,” zei Tommy Lee Jones in Cannes. Maar het op Glendon Swarthouts cultroman gebaseerde The Homesman is tegelijk ook een anti-western.
Jones’ na The Three Burials of Melquiadas Estrada tweede film als acteur-regisseur probeert het gevoel van een klassieke western te creëren maar linkt brutale schoonheid aan de donkere zijde van de Amerikaanse geschiedenis.
Het resultaat is een onderhoudende maar schizofrene film die twijfelt tussen mystificatie en ontluistering. Aan de ene kant wordt er afgerekend met de ‘heroïsche’ verovering van het westen (het scenario suggereert dat het desolate landschap, het ruwe klimaat en religieus fanatisme mensen gek maakt) maar aan de andere kant wordt The West verheerlijkt (de mise-en-scène versterkt via wijdse landschappen, zware trektochten, paarden, houten huizen en woeste indianen de mythe).
The Homesman opent met een snoeiharde kritiek op de na de ‘go west’ gekte ontstane patriarchale samenleving. Vrouwen zijn er haast slaven (de zwarte slaven komen aan het slot even in beeld), enkel geschikt voor seks en arbeid.
THE HOMESMAN: Geweld in ‘The West’
Geweld bewaart de status quo waardoor enkel huwelijk en waanzin een uitweg bieden. Aldus de film. Een feministische aanklacht tegen een misogyne microkosmos?
“Voor mij is de film eerder humanistisch dan feministisch” stelt Jones, al beoogt hij “een ode aan de vrouwen die de Amerikaanse natie bouwden maar het moeilijk hadden”.
Opnieuw een illustratie van zijn wat dubbele houding t.o.v. de mannelijkheidscultus die ingebakken zit in de western. Waardoor hij geen feministisch perspectief kan inbouwen in dit verhaal van gekke vrouwen en de zieke wereld die slachtoffers enkel afvoert.
In het openingsbeeld zien we een eenzame vrouw worstelen met ploeg en paard. Mary Bee (Hilary Swank) is een ongehuwde, gelovige vrouw die haar boerderij alleen runt en ’s avonds een man probeert te overtuigen met haar te trouwen terwijl ze zingt en zichzelf begeleidt op een denkbeeldig (gebreid) klavier.
Maar ze blijkt te temperamentvol (lees: te sterk en zelfverzekerd) voor het cowboyvolkje en wanneer niemand van haar kerkgemeenschap wil fungeren als begeleidende homesman voor drie krankzinnig geworden vrouwen die terug oostwaarts (van het ruwe Nevada naar een missiepost in het meer vredige Iowa) getransporteerd moeten worden, neemt ze de job op zich.
Met de egoïstische macho-cowboy en dief George Briggs (Tommy Lee Jones) als gids tegen wil en dank. Even lijkt de enigmatische bullebak te gaan ontdooien en lijken de in hun psychose opgesloten vrouwen rijp voor communicatie maar dan slaan bij de andermaal afgewezen Mary Bee de stoppen door.
THE HOMESMAN: Misdaad en straf
Plots blijft Briggs alleen met ‘de vracht’ en gaat het verhaal een andere richting uit. Een voorspelbare richting. Na even de benen te hebben genomen (met zijn loon op zak) ontfermt Briggs zich toch over de vrouwen die hem blijkbaar niet willen/kunnen missen.
Waarbij er dingen als geweten, empathie en loutering in beeld komen. Terwijl de bewaarengel ook een wraakengel wordt en een ongastvrije hoteluitbater de vurige rekening gepresenteerd krijgt.
Er duikt een falling man op en er zijn politiek-correcte afrekeningen met slavernij, economische uitbuiting en racisme maar Jones heeft helaas wel zijn tribute to women onderuit gehaald.
THE HOMESMAN
Het laatste deel van de film wordt immers nadrukkelijk vanuit mannelijk standpunt verteld – vrouwelijk lijden schept mannelijke bewustwording – en herleidt de vrouwen tot objecten die netjes afgeleverd worden op de sofa van domineevrouw Altha Carter (Meryl Streep).
Pijnlijk en fataal voor het sociale aanklacht-gehalte van de film. Dat The Homesman de codes van de western respecteert is geen probleem. Het vormt de charme van deze fabel.
Dat Tommy Lee Jones zijn helden zowel vanuit de geest van de tijd als vanuit die van nu bekijkt is wèl een probleem. Zeker omdat er maar een (mannelijk) point-of-view is. The Homesman is een would be anti-western en feministische sociale aanklacht die zich met een bespottelijk slot in de voet schiet. Waardoor deze western behoorlijk mank loopt.
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen bij DeWereldMorgen.be, 18 juni 2014: The Homesman)
THE HOMESMAN