‘TIL MADNESS DO US PART: Wang Bing

Sinds 2002 organiseert Courtisane jaarlijks in Gent een kort maar krachtig filmfestival dat origineel en gedurfd cinematografisch werk in beeld brengt. De dertiende editie, die loopt van 2 t.e.m. 6 april, focust op de postkoloniale cinema en het militante beeld maar biedt ook de kans om Belgisch en internationaal werk van o.m. Miguel Gomes, Wang Bing en Eric Baudelaire te ontdekken. Verder staan er ook lezingen en concerten op het programma.

In tijden dat marketing communicatie zowat alles en iedereen in zijn greep houdt is het verfrissend te ontdekken dat er nog mensen en organisaties zijn voor wie klantgericht denken, perceptie en promotie niet het hoogste goed zijn.

Zo zet de dertiende editie van Courtisane Filmfestival, van 2 t.e.m. 6 april 2014 in Gent, de organisatoren niet aan om ons met hoogdravende verklaringen m.b.t. hun identiteit, missie en perspectieven om de oren te slaan. Sterker nog, ze geven toe vaak zelf het antwoord op de vraag ‘waar staat Courtisane voor’ schuldig te moeten blijven.

Nu is het onvermogen om de eigen activiteiten sluitend te definiëren niet meteen handig bij het indienen van subsidie-aanvragen, maar het zegt weinig over de kwaliteit en de zinvolheid van organisaties en evenementen. Courtisane vormt daarvan het beste bewijs.

Dromen met open ogen

Sinds 2002 prikkelt Courtisane Festival jaarlijks via film, video en mediakunst onze verbeelding en onze zin voor avontuur en reflectie. Met nieuw en oud werk, in verschillende stijlen en talen, gedreven door diverse emoties en bespiegelingen.

De programma’s van Courtisane mogen dan heterogeen ogen, ze hebben wel iets gemeen. Met name de zoektocht naar hoe cinema, via een combinatie van beelden en geluiden, een zintuigelijke wereld opbouwt die iets zegt over de werkelijkheid en onze samenleving.

Keer op keer is het opzet om los van conventies, genres, disciplines en formats een staalkaart van uitdagend cinematografisch werk te bieden. Werk dat duidelijk maakt hoe beelden verbonden zijn met fantasie, zingeving en educatie.

In de festivalbrochure heet het dat Courtisane weg wil “van de categorieën waarmee we ons vastzetten in wat makkelijk herkenbaar en identificeerbaar is” om op zoek te gaan “naar weerstand, naar wat ons dwingt om dingen te herdenken”.

WORKERS PARADE: Tina Modotti 1926

Daarbij wordt een niet-alledaags opzet geformuleerd: “dingen aanreiken om ons samen over te verwonderen, dingen die ons zin geven om rond te dwalen. We moeten onszelf toestaan om te dromen, luidop te dromen, te dromen met onze ogen open”.

Wat ook aangeeft dat de festivalbezoekers bereid moeten zijn om te dromen én een dialoog aan te gaan met de vertoonde werken. Dit is geen festival om achteruitleunend ‘meesterwerken’ te consumeren, het is meer een gelegenheid om de eigen verbeelding te activeren.

Tussen oud en nieuw

De twee hoofdsecties van het festival zijn ‘Artist in focus’, waar de Amerikaanse experimentele filmmaker Ken Jacbos zijn rond menselijke perceptie draaiend werk mag duiden, en ‘Selection’. In die bundeling selectieprogramma’s zit Belgisch en internationaal werk van narratieve, experimentele en documentaire aard.

De insteek daarbij is boeiend: en elk selectieprogramma wordt nieuw werk gecombineerd, geconfronteerd met oude films. Een dialoog tussen oud en nieuw die peilt naar de interactie tussen beeld en verbeelding.

Dat kan door reizen te vergelijken (Rond est le monde van Olivier Dekegel en Quixote van Bruce Baillie), de waarde van beelden als getuigen te onderzoeken (Dust Breeding van Sarah Vanagt en Le regard du bourreau van Chris Marker & Leo Hurwitz), de relatie tussen camerabeweging en muziek bloot te leggen (Sorrows van Gregory Markopoulos, Place of Work van Margaret Tait, Am Meer van Ute Aurand en Listening to the Space in my Room van Robert Beavers) of door de migratiepolitiek tegen het licht te houden (Mille Soleils van Mati Diop en Twilight City van Reece Auguiste).

De selectieprogramma’s bevatten naast onbekend werk en minder vertrouwde namen ook projecten van enkele cultfiguren. Zo is er de kortfilm Redemption van de eigenzinnige en door het festival van Cannes op de kaart gezette Portugese cineast Miguel Gomes (Aquele Querido Mês de Agosto, Tabu).

Met het magistrale, negen uur durende Tie XI Qu: West of the Tracks verwierf Wang Bing een stevige reputatie als documentairemaker. Het is dan ook uitkijken naar Feng Ai: ‘Til Madness Do Us Part, een vier uur durende documentaire over het leven in een Chinese psychiatrische instelling.

Even veelbelovend is de half documentaire, half fictiefilm The Ugly One van Eric Baudelaire, een romantische politieke fabel die volgens de Franse regisseur “een confrontatie herbergt tussen twee generaties van politiek en cinema, als een verkenning van de kwesties van verzet en spijt”.

Manakamana van Stephanie Spray en Pacho Velez is een fascinerende film die het kabellifttraject naar de op een Nepalese bergtop gelegen Manakamanatempel in beeld brengt (via 11 shots wordt het volledige 2,8 kilometer lange traject vastgelegd) en daarbij ook de bezoekers aan dit schrijn gewijd aan de hindoegodin Bhagwalti portretteert. Resultaat is een confrontatie van traditie en moderniteit, oud en nieuw, antropologie en kunst.

Het postkoloniale beeld

Eind jaren zestig ontwikkelde de Argentijn Fernando Solanas in zijn ‘Manifest voor bevrijding van de Derde Wereldcinema’ het concept Third Cinema. Het opzet was om in een postkoloniaal tijdperk filmmakers uit derdewereldlanden de kans te bieden om een eigen stem te ontwikkelen via film.

De achterliggende bedenking daarbij was dat films maken cruciaal zou zijn voor de identiteit van mensen. Maar het concept Derde Cinema versterkte de polarisering tussen westers en niet-westers en nogal wat filmmakers ergerden zich aan het westerse paternalisme.

“De derde wereld? Dat ben jij,” zegt de Egyptische cineast Youssef Chahine tegen een westerling in Mark Cousins’ documentaire The Story of Film. “Wij hebben bewezen dat we 7000 jaar geleden al een beschaafd volk waren. Zijn wij zo onderontwikkeld? Beschaving is heel iets anders: hoe je andere mensen tegemoet treedt, hoe je kunt liefhebben, hoe je je bekommert om anderen.

Wanneer je hier bij een straatarm iemand op bezoek gaat en hij kan je niets geven dan zal hij bij zijn buren brood gaan lenen en je dat aanbieden. In Europa kun je op straat in elkaar zakken en doodgaan en de mensen laten je gewoon liggen. Laten we eerst duidelijk stellen wat we met ‘beschaving’ bedoelen. Dan pas kunnen we het hebben over een eerste en derde wereld. Dan pas”.

Een meer dan terechte opmerking maar dat belet niet dat het leerrijk kan zijn om, zoals in Courtisane’s programmaluik ‘Across the Margins, Beyond the Pale’ gebeurt, terug te blikken op de postkoloniale films die onder de noemer Derde Cinema de strijd aanbonden met het kolonialisme en imperialisme.

TOUKI BOUKI: Djibril Diop Mambéty

Fraaie staaltjes bevrijdingscinema uit de jaren ’70 die op kritische en intense wijze tegen de gevestigde macht en de heersende beeldvorming aanschopten. Verzetsfilms die een heel eigen draai gaven aan genres zoals komedie, drama, musical en roadmovie.

Absolute aanraders zijn het nog altijd relevante Senegalese emigratieverhaal Touki Bouki (Djibril Diop Mambéty), de revolutionaire Indische musical West Indies (Med Hondo), de culturele allegorie Como era gostoso o meu frances (Nelson Pereira dos Santos), de Filipijnse afrekening met het kolonialisme Mababangong Bangungot (Kidlat Tahimik) en de Braziliaanse ‘cinema novo’ parel A Idade da terra (Glauber Rocha).

Het militante beeld

In samenwerking met KAKS/HoGent organiseert Courtisane ook het tweedaagse programma ‘The Fire Next Time’, dat zoals de ondertitelde ‘afterlives ot the militant image’ aangeeft, via lezingen en projecties, focust op het ‘militante beeld’. Het beeld dat aansluit bij James Baldwins revolutionaire gedachte “The impossible is the least that one can demand”.

Net zoals bij het post-koloniale beeld wordt teruggeblikt naar het verleden om beter na te denken over het heden. Meer bepaald om stil te staan bij de vraag wat er overblijft van de in de jaren ’60 en ’70 intense verstrengeling tussen cinema en politiek.

Van een sterk politiek gekleurde kunst – het protest van de tegencultuur evolueerde tot verzet van de militante cinema die tot bloei kwam in de seventies – is er momenteel weinig te bespeuren maar de Occupy en Indignados bewegingen wijzen op de nood aan films die ingezet (kunnen) worden als communicatietool en strijdwapen.

MANAKAMANA: Stephanie Spray & Pacho Velez

Daarom is het goed stil te staan bij enkele vragen. Kan film in het algemeen en militante cinema in het bijzonder (nog) een verschil maken? Zijn er lessen te trekken uit het wegdeemsteren van het militante beeld? Hoe kunnen ‘oude’ voorbeelden leiden tot ‘nieuwe’ wegen? Op welke wijze kan film (vandaag nog) politiek zijn?

Naast de expo ‘L’oeil se noie’ (Eric Baudelaire & Mathieu Kieyebe Abonnenc) in Kiosk en het event ‘Möglichkeitsraum’ (Angela Melitopoulos & Bettina Knaup) in Minard worden in Kaskcinema lezingen gecombineerd met filmvoorstellingen om het ‘militante beeld’ tegen het licht te houden.

Een buitenkans om Ici et ailleurs van Jean-Luc Godard & Anne-Marie Miéville (terug) te zien of thema’s zoals o.m. ‘Militant Cinema: from Thirld Worldism to Neoliberal Sensible Politics’ (Irmgard Emmelhainz), ‘Landscape/Media – an Investigation into the Revolutionary Horizon’ (Sabu Kohso & Go Hirasawa) en ‘Memories of upheaval and tropical insurrection’ (Olivier Hadouchi, Mathieu Kieyebe Abonnenc, Basia Lewandoswka Cummings) geanalyseerd te zien worden.

Samenvattend: het programma van Courtisane oogt veelzijdig en boeiend. Meer voedsel voor gedachten dan kauwgom voor de ogen.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen bij DeWereldMorgen.be, 26 maart 2014; Courtisane)

A IDADE DA TERRA: Glauber Rocha